全文朗讀 Tsuân-bûn lóng-tho̍k
歐美的武漢肺炎疫情總算佇嚴格的封城佮鎖國之下，漸漸仔受著控制。歐洲受災較輕的國家，佮美國疫情控制了較好勢的州，已經咧思考欲按怎沓沓仔來恢復國家經濟的運作。有的政府考慮欲發予著病原全的人「免疫護照」，也就是一份證明𪜶對新冠病毒有免疫力的牌照。毋過這个發免疫護照的政策，世界衛生組織並無認同，閣特別發新聞稿強調講，現此時猶無證據會當證明著病原全的人以後就袂閣再著病，而且佇濟濟國家攏有復原的患者，閣再予人驗出病毒陽性的反應。雖罔整體來看這款所謂的「復陽」的案例誠罕見，復陽的患者敢會閣共病穢予別人嘛猶無定論，不而過這个問題確實予濟濟科學家頭殼疼，假使咱若無法度對新型冠病毒生出長期免疫力，毋但未來開發出來的疫苗效果有限，濟濟人當咧討論的群體免疫的效果嘛會受質疑。
Au-bí ê Bú-hàn-hì-iām i̍k-tsîng tsóng-sǹg tī giâm-keh ê hong-siânn kap só-kok tsi-hā, tsiām-tsiām-á siū-tio̍h khòng-tsè. Au-tsiu siū-tsai khah khin ê kok-ka, kap Bí-kok i̍k-tsîng khòng-tsè liáu khah hó-sè ê tsiu, í-king teh su-khó beh án-tsuánn ta̍uh-ta̍uh-á lâi khue-ho̍k kok-ka king-tsè ê ūn-tsok. Ū ê tsìng-hú khó-lū beh huat hōo tio̍h-pēnn guân-tsuân ê lâng “bián-i̍k-hōo-tsiàu”, iā-tō-sī tsi̍t hūn tsìng-bîng in tuì sin-kuan-pēnn-to̍k ū bián-i̍k-li̍k ê pâi-tsiàu. M̄-koh tsit ê huat bián-i̍k-hōo-tsiàu ê tsìng-tshik, Sè-kài-uē-sing-tsoo-tsit pīng bô jīn-tông, koh ti̍k-pia̍t huat sin-bûn-kó kiông-tiāu-kóng, hiān-tshú-sî iáu bô tsìng-kì ē-tàng tsìng-bîng tio̍h-pēnn guân-tsuân ê lâng í-āu tō bē koh tsài tio̍h-pēnn, jî-tshiánn tī tsē-tsē kok-ka lóng ū ho̍k-guân ê huān-tsiá, koh tsài hōo lâng giām tshut pēnn-to̍k iông-sìng ê huán-ìng. Sui-bóng tsíng-thé lâi khuànn tsit-khuán sóo-uī ê “ho̍k-iông” ê àn-lē tsiânn hán-kiàn, ho̍k-iông ê huān-tsiá kám ē koh kā pēnn uè hōo pa̍t-lâng mā iáu bô tīng-lūn, put-jî-kò tsit ê būn-tê khak-si̍t hōo tsē-tsē kho-ha̍k-ka thâu-khak thiànn, ká-sú lán nā bô-huat-tōo tuì sin-hîng kuan-tsōng-pēnn-to̍k senn-tshut tn̂g-kî bián-i̍k-li̍k, m̄-nā bī-lâi khai-huat-tshut-lâi ê i̍k-biâu hāu-kó iú-hān, tsē-tsē lâng tng-teh thó-lūn ê kûn-thé bián-i̍k ê hāu-kó mā ē siū tsit-gî.
群體免疫是啥物 Kûn-thé-bián-i̍k sī siánn-mi̍h?
佇咱一般人的認知裡，若著過一改病，只要病毒無突變，咱對這个病就有免疫力，袂閣予伊穢著，因為免疫系統會共病毒的特徵記落來，共專門咧對抗伊的抗體攢好勢，通佇後擺閣相拄的時緊共拍滅，這也就是注疫苗防疫的道理。今仔日若準講一个社區內底，大多數的人往過捌著過一號病，或者是捌注過疫苗，得著對病毒的免疫力，佇這種狀況之下，後擺病毒若閣來，就真僫踮這个社區內湠開，予這个社區具備所謂的群體免疫力。就算一个毋捌著過病無抵抗力的人踮遐咧生活，伊嘛較袂驚予病穢著，因為群體免疫會抑制病毒的傳播。所擺針對武漢肺炎，有國家就想欲行培養群體免疫的路，向望透過沓沓仔予大多數健康的少年人著病產生群體免疫力，來保護較濟歲抑是身體較荏的人。
Tī lán it-puann-lâng ê jīn-ti––ni̍h, nā tio̍h-kuè tsi̍t kái pēnn, tsí-iàu pēnn-to̍k bô tu̍t-piàn, lán tuì tsit ê pēnn tō ū bián-i̍k-li̍k, bē koh hōo i uè-tio̍h, in-uī bián-i̍k-hē-thóng ē kā pēnn-to̍k ê ti̍k-ting kì––lo̍h-lâi, kā tsuan-bûn teh tuì-khòng i ê khòng-thé tshuân hó-sè, thang tī āu-pái koh sio-tú ê sî kín kā phah-bia̍t, tse iā-tō-sī tsù-i̍k-biâu hông-i̍k ê tō-lí. Kin-á-ji̍t nā tsún-kóng tsi̍t ê siā-khu lāi-té, tuā-to-sòo ê lâng íng-kuè bat tio̍h-kuè tsi̍t hō pēnn, hi̍k-tsiá-sī bat tsù-kuè i̍k-biâu, tit-tio̍h tuì pēnn-to̍k ê bián-i̍k-li̍k, tī tsit tsióng tsōng-hóng-tsi-hā, āu-pái pēnn-to̍k nā koh lâi, tō tsin oh tiàm tsit ê siā-khu lāi thuànn––khui, hōo tsit ê siā-khu kū-pī sóo-uī ê kûn-thé-bián-i̍k-li̍k. Tō sǹg tsi̍t ê m̄-bat tio̍h-kuè pēnn bô tí-khòng-li̍k ê lâng tiàm hia teh sing-ua̍h, i mā khah bē kiann hōo pēnn uè––tio̍h, in-uī kûn-thé-bián-i̍k ē ah-tsè pēnn-to̍k ê thuân-pòo. Sóo-pái tsiam-tuì Bú-hàn-hì-iām, ū kok-ka tō siūnn beh kiânn puê-ióng kûn-thé-bián-i̍k ê lōo, ǹg-bāng thàu-kuè ta̍uh-ta̍uh-á hōo tuā-to-sòo kiān-khong ê siàu-liân-lâng tio̍h-pēnn sán-sing kûn-thé-bián-i̍k-li̍k, lâi pó-hōo khah tsē huè a̍h-sī sin-thé khah lám ê lâng.
毋過這个群體免疫的策略若欲有效，除了國家愛有夠額的醫療資源通照顧不幸著重病的患者以外，復原的人的確愛有對冠狀病毒的免疫力才會做得。對比論痲仔、小兒麻痺、抑是豬頭皮彼款的病來講，人若細漢捌著過或者是注過預防射，就會得著維持規世人的免疫力，紲落去就會使予社區得著群體免疫。毋過共這个法度用佇冠狀病毒敢若無通，因為毋管是佇咱台灣抑是外國，到今猶無一个專家敢徛出來掛保證講著過一擺武漢肺炎就袂閣予伊穢著，用群體免疫來防疫的效果誠實予人憢疑。
M̄-koh tsit ê kûn-thé-bián-i̍k ê tshik-lio̍k nā beh ū hāu, tû-liáu kok-ka ài ū kàu-gia̍h ê i-liâu tsu-guân thang tsiàu-kòo put-hīng tio̍h tāng-pēnn ê huān-tsiá í-guā, ho̍k-guân ê lâng tik-khak ài ū tuì kuan-tsōng-pēnn-to̍k ê bián-i̍k-li̍k tsiah ē-tsò––tit. Tuì pí-lūn muâ-á, sió-jî-bâ-pì, a̍h-sī ti-thâu-phuê hit khuán ê pēnn lâi kóng, lâng nā sè-hàn bat tio̍h––kuè hi̍k-tsiá-sī bat tsù kuè ī-hông-siā, tō ē tit-tio̍h î-tshî kui-sì-lâng ê bián-i̍k-li̍k, suà-lo̍h––khì tō ē-sái hōo siā-khu tit-tio̍h kûn-thé-bián-i̍k. M̄-koh kā tsit ê huat-tōo iōng tī kuan-tsōng-pēnn-to̍k kánn-ná bô-thong, in-uī m̄-kuán sī tī lán Tâi-uân a̍h-sī guā-kok, kàu tann iáu bô tsi̍t ê tsuan-ka kánn khiā-tshut-lâi kuà-pó-tsìng kóng tio̍h kuè tsi̍t pái Bú-hàn-hì-iām tō bē koh hōo i uè––tio̍h, iōng kûn-thé-bián-i̍k lâi hông-i̍k ê hāu-kó tsiânn-si̍t hōo lâng giâu-gî.
人對冠狀病毒的免疫力Lâng tuì kuan-tsōng-pēnn-to̍k ê bián-i̍k-li̍k
會穢人的冠狀病毒有七類，其中有四類（HKU1, NL63, OC42, 佮 C229E）是真早就踮佇咱人類社會咧流傳的病毒，佮賰的彼三類源自動物的變種冠狀病毒（SARS、MERS、佮COVID-19）相比，𪜶通常引起親像流鼻水，嚨喉疼彼號的輕症，一般人袂去要意，予𪜶成做科學家研究咱對冠狀病毒免疫力的變化的好材料。一个美國哥倫比亞大學的團隊，對2016年到2018年，佇紐約針對這四號冠狀病毒做一个流行病學的調查，想欲了解人佇著病原全了，對仝款的病毒的免疫力會使擋偌久。𪜶發見佇191个受試者中，有不止仔濟的人佇一年內予仝一號病毒感染幾若擺。抽血觀察患者體內的抗體濃度，科學家發見血液中的抗體量佇穢著病毒一禮拜以後會開始攑懸，一直到第二禮拜達到盡磅，毋過佇四月日至一冬內會降轉去著病進前的量，設使若閣拄著仝款病毒的時，就無夠額的抗體通保護矣！這个現象說明講是按怎人會一擺閣一擺去著感冒，因為除了病毒本身會突變以外，咱無通建立長期的免疫力也是一个大因端。
Ē uè––lâng ê kuan-tsōng-pēnn-to̍k ū tshit-luī, kî-tiong ū sì-luī (HKU1, NL63, OC42, kap C229E) sī tsin tsá tō tiàm tī jîn-luī siā-huē teh liû-thuân ê pēnn-to̍k, kap tshun––ê hit sann-luī guân-tsū tōng-bu̍t ê piàn-tsíng kuan-tsōng-pēnn-to̍k (SARS、MERS、kap COVID-19) sio-pí, in thong-siông ín-khí tshin-tshiūnn lâu-phīnn-tsuí, nâ-âu-thiànn hit hō ê khin-tsìng, it-puann-lâng bē khì iàu-ì, hōo in tsiânn-tsò kho-ha̍k-ka gián-kiù lán tuì kuan-tsōng-pēnn-to̍k bián-i̍k-li̍k piàn-huà ê hó-tsâi-liāu. Tsi̍t ê Bí-kok Ko-lû-pí-a tāi-ha̍k ê thuân-tuī, uì 2016 nî kàu 2018 nî, tī Niú-iok tsiam-tuì tsit sì-hō kuan-tsōng-pēnn-to̍k tsò tsi̍t ê liû-hîng-pēnn-ha̍k ê tiâu-tsa, siūnn beh liáu-kái lâng tī tio̍h pēnn guân-tsuân liáu, tuì kāng-khuán ê pēnn-to̍k ê bián-i̍k-li̍k ē-sái tòng guā kú. In huat-kiàn tī 191 ê siū-tshì-tsiá tiong, ū put-tsí-á tsē ê lâng tī tsi̍t-nî-lāi hōo kāng-tsi̍t-hō pēnn-to̍k kám-jiám kuí-nā-pái. Thiu-hueh kuan-tshat huān-tsiá thé-lāi khòng-thé ê lông-tōo, kho-ha̍k-ka huat-kiàn hueh-i̍k-tiong ê khòng-thé liōng tī uè-tio̍h pēnn-to̍k tsi̍t-lé-pài í-āu ē khai-sí gia̍h-kuân, it-ti̍t kàu tē-jī lé-pài ta̍t-kàu tsīn-pōng, m̄-koh tī sì gue̍h-ji̍t tsì tsi̍t-tang-lāi ē kàng tńg khì tio̍h-pēnn tsìn-tsîng ê liōng, siat-sú nā koh tú-tio̍h kāng-khuán pēnn-to̍k ê sî, tō bô kàu-gia̍h ê khòng-thé thang pó-hōo––ah! Tsit ê hiān-siōng sueh-bîng kóng sī-án-tsuánn lâng ē tsi̍t-pái koh tsi̍t-pái khì tio̍h kám-mōo, in-uī tû-liáu pēnn-to̍k pún-sin ē tu̍t-piàn í-guā, lán bô-thang kiàn-li̍p tn̂g-kî ê bián-i̍k-li̍k iā-sī tsi̍t ê tuā in-tuann.
免疫記憶的形成佮疫苗的效果 Bián-i̍k-kì-ik ê hîng-sîng kap i̍k-biâu ê hāu-kó
毋過體內無夠額的抗體，並毋是表示講咱的確就會閣著病。咱的免疫系統有幾若款家私通對抗病毒，上有效的兩款就是會分泌抗體的B細胞，佮會毒殺予病毒感染的細胞的T細胞。B細胞分泌的抗體會共體液中的病毒包牢咧，毋但予伊無通閣感染細胞，而且閣會共伊交予專門咧吞食病原體的白血球處理，達成所謂的體液免疫；T細胞除了進行細胞免疫，也就是共受病毒感染的細胞佮覕踮細胞內底的病毒做一下刣死，伊也會指揮包括B細胞在內的免疫大軍對病毒發動攻擊，會使講是免疫反應的總司令。佇共體內的病毒處理煞了，免疫系統會閣形成通常會當長期保存的記憶B細胞佮T細胞，通佇後擺閣拄著仝款的病毒的時陣，緊共伊拍滅，所擺咱一般咧講的免疫記憶，或者是免疫力，是包括記憶B細胞佮記憶T細胞。
M̄-koh thé-lāi bô kàu-gia̍h ê khòng-thé, pīng m̄-sī piáu-sī kóng lán tik-khak tō ē koh tio̍h-pēnn. Lán ê bián-i̍k-hē-thóng ū kuí-nā-khuán ke-si thang tuì-khòng pēnn-to̍k, siōng ū hāu ê nn̄g-khuán tō-sī ē hun-pì khòng-thé ê B-sè-pau, kap ē to̍k-sat hōo pēnn-to̍k kám-jiám ê sè-pau ê T-sè-pau. B-sè-pau hun-pì ê khòng-thé ē kā thé-i̍k-tiong ê pēnn-to̍k pau-tiâu––leh, m̄-nā hōo i bô-thang koh kám-jiám sè-pau, jî-tshiánn koh ē kā i kau hōo tsuan-bûn teh thun-tsia̍h pēnn-guân-thé ê pe̍h-hueh-kiû tshú-lí, ta̍t-sîng sóo-uī ê thé-i̍k-bián-i̍k; T-sè-pau tû-liáu tsìn-hîng sè-pau-bián-i̍k, iā-tō-sī kā siū pēnn-to̍k kám-jiám ê sè-pau kap bih tiàm sè-pau lāi-té ê pēnn-to̍k tsò-tsi̍t-ē thâi––sí, i iā ē tsí-hui pau-kuat B-sè-pau tsāi-lāi ê bián-i̍k tāi-kun tuì pēnn-to̍k huat-tōng kong-kik, ē-sái kóng sī bián-i̍k-huán-ìng ê tsóng-su-līng. Tī kā thé-lāi ê pēnn-to̍k tshú-lí suah liáu, bián-i̍k-hē-thóng ē koh hîng-sîng thong-siông ē-tàng tn̂g-kî pó-tsûn ê kì-ik-B-sè-pau kap T-sè-pau, thang tī āu-pái koh tú-tio̍h kāng-khuán ê pēnn-to̍k ê sî-tsūn, kín kā i phah-bia̍t, sóo-pái lán it-puann teh kóng ê bián-i̍k-kì-ik, hi̍k-tsiá sī bián-i̍k-li̍k, sī pau-kuat kì-ik-B-sè-pau kap kì-ik-T-sè-pau.
按呢，到底著過武漢肺炎的人，敢會對新型冠狀病毒有免疫力？若準有，是有記憶B細胞抑是記憶T細胞？或者是兩款攏有咧？這个問題到今佇科學界猶是霧嗄嗄無人知。毋過咱會使共過去研究SARS的資料揣出來罔參考，因為SARS病毒和這改的新型冠狀病毒有相倚的基因序列佮感染細胞的機制。
Án-ne, tàu-té tio̍h-kuè Bú-hàn-hì-iām ê lâng, kám ē tuì sin-hîng kuan-tsōng-pēnn-to̍k ū bián-i̍k-li̍k? Nā-tsún ū, sī ū kì-ik-B-sè-pau a̍h-sī kì-ik-T-sè-pau? Hi̍k-tsiá sī nn̄g khuán lóng ū––leh? Tsit ê būn-tê kàu-tann tī kho-ha̍k-kài iáu-sī bū-sà-sà bô lâng tsai. M̄-koh lán ē-sái kā kuè-khì gián-kiù SARS ê tsu-liāu tshuē-tshut-lâi bóng-tsham-khó, in-uī SARS pēnn-to̍k hām tsit-kái ê sin-hîng kuan-tsōng-pēnn-to̍k ū sio-uá ê ki-in sū-lia̍t kap kám-jiám sè-pau ê ki-tsè.
科學界普遍的認捌是SARS因為病情較傷重，引發的免疫反應較強，所擺患者復原了體內的抗體會保存較久，毋過濃度通常嘛才維持兩冬若定，三冬以後若閣拄著SARS，恐驚就無抗體通用矣！一个中國北京的團隊甚至閣發見經過六冬以後， SARS的患者體內毋但無抗體，連會當分泌抗體的記憶B細胞嘛揣無，會當講失去了體液免疫。不而過，約略60%的患者體內猶原有會當執行細胞免疫的記憶T細胞，遮的留落來的記憶T細胞猶原會使提供對SARS的抵抗力。佇鳥鼠仔的實驗裡，嘛有人證明著了SARS留落來的記憶T細胞，會當予鳥鼠仔佇第二擺閣拄著SARS病毒的時陣袂出現嚴重的症頭。所擺有科學家就呼籲講，針對新型冠狀病毒的疫苗，袂使干焦想欲有抗體，因為就算生出有保護力的抗體，凡勢嘛干焦予人得著一時仔的保護爾爾，因為抗體恐驚擋無偌久就無去矣！若向望欲有較齊全閣有擋頭的免疫力，咱的確愛設計出注落去會同時引發B細胞佮T細胞反應的疫苗才會用得。
Kho-ha̍k-kài phóo-phiàn ê jīn-bat sī SARS in-uī pēnn-tsîng khah siong-tiōng, ín-huat ê bián-i̍k-huán-ìng khah kiông, sóo-pái huān-tsiá ho̍k-guân liáu thé-lāi ê khòng-thé ē pó-tsûn khah kú, m̄-koh lông-tōo thong-siông mā tsiah î-tshî nn̄g-tang nā-tiānn, sann-tang í-āu nā koh tú-tio̍h SARS, khióng-kiann tō bô khòng-thé thang iōng––ah！Tsi̍t ê Tiong-kok Pak-kiann ê thuân-tuī sīm-tsì koh huat-kiàn king-kuè la̍k-tang í-āu, SARS ê huān-tsiá thé-lāi m̄-nā bô khòng-thé, liân ē-tàng hun-pì khòng-thé ê kì-ik-B-sè-pau mā tshuē bô, ē-tàng kóng sit-khì liáu thé-i̍k-bián-i̍k. Put-jî-kò, iok-lio̍k 60% ê huān-tsiá thé-lāi iu-guân ū ē-tàng tsip-hîng sè-pau-bián-i̍k ê kì-ik-T-sè-pau, tsia-ê lâu––lo̍h-lâi ê kì-ik-T-sè-pau iu-guân ē-sái thê-kiong tuì SARS ê tí-khòng-li̍k. Tī niáu-tshí-á ê si̍t-giām––ni̍h, mā ū lâng tsìng-bîng tio̍h liáu SARS lâu––lo̍h-lâi ê kì-ik-T-sè-pau, ē-tàng hōo niáu-tshí-á tī tē-jī-pái koh tú-tio̍h SARS pēnn-to̍k ê sî-tsūn bē tshut-hiān giâm-tiōng ê tsìng-thâu. Sóo-pái ū kho-ha̍k-ka tō hoo-io̍k kóng, tsiam-tuì sin-hîng kuan-tsōng-pēnn-to̍k ê i̍k-biâu, bē-sái kan-na siūnn beh ū khòng-thé, in-uī tō-sǹg senn-tshut ū pó-hōo-li̍k ê khòng-thé, huān-sè mā kan-na hōo lâng tit-tio̍h tsi̍t-sî-á ê pó-hōo niā-niā, in-uī khòng-thé khióng-kiann tòng bô-guā-kú tō bô––khì-ah! Nā ǹg-bāng beh ū khah tsê-tsuân koh ū-tòng-thâu ê bián-i̍k-li̍k, lán tik-khak ài siat-kè tshut tsù––lo̍h-khì ē tông-sî ín-huat B-sè-pau kap T-sè-pau huán-ìng ê i̍k-biâu tsiah ē-īng––tit.