全文朗讀  Tsuân-bûn lóng-tho̍k

瑞典的Nobel醫學委員會，宣布共今年度的Nobel生理醫學獎，頒發予來自匈牙利，佇美國賓州大學研究mRNA上蓋出名的生化學家Katalin Kariko，以及賓州大學的免疫學家Drew Weissman。Nobel醫學委員會呵咾講：𪜶兩位學者透過共mRNA核苷酸的結構做小可仔修改，予外來的mRNA袂予細胞看做是外來物來共伊排斥，予mRNA通順利進入人類細胞內製造有路用的卵白質，比論講病毒的抗原，刺激免疫系統產生抗體。所致，佇這擺新冠病毒大流行期間，科學界有才調用走敢若飛的速度佇短短的一冬內，就共通對抗新冠病毒的mRNA疫苗製造出來，予這个影響全世界的百年大災厄提早結束。

Suī-tián ê Nobel i-ha̍k uí-uân-huē, suan-pòo kā kin-nî-tōo ê Nobel sing-lí-i-ha̍k-tsióng, pan-huat hōo lâi-tsū Hiong-gâ-lī, tī Bí-kok Pin-tsiu tāi-ha̍k gián-kiù mRNA siōng-kài tshut-miâ ê sing-huà-ha̍k-ka Katalin Kariko, í-ki̍p Pin-tsiu tāi-ha̍k ê bián-i̍k-ha̍k-ka Drew Weissman. Nobel i-ha̍k uí-uân-huē o-ló kóng: in nn̄g-uī ha̍k-tsiá thàu-kuè kā mRNA hi̍k-kam-sng ê kiat-kòo tsò sió-khuá-á siu-kái, hōo guā-lâi ê mRNA bē hōo sè-pau khuànn tsò sī guā-lâi-mi̍h lâi kā i pâi-thik, hōo mRNA thang sūn-lī tsìn-ji̍p jîn-luī sè-pau lāi tsè-tsō ū lōo-īng ê nn̄g-pe̍h-tsit, pí-lūn kóng pēnn-to̍k ê khòng-guân, tshì-kik bián-i̍k-hē-thóng sán-sing khòng-thé. Sóo-tì, tī tsit pái sin-kuan-pēnn-to̍k tuā-liû-hîng kî-kan, kho-ha̍k-kài ū tsâi-tiāu iōng tsáu kánn-ná pue ê sok-tōo tī té-té ê tsi̍t tang lāi, tō kā thang tuì-khòng sin-kuan pēnn-to̍k ê mRNA i̍k-biâu tsè-tsō tshut-lâi, hōo tsit ê íng-hióng tsuân-sè-kài ê pah-nî tuā tsai-eh thê-tsá kiat-sok.

疫苗的種類 i̍k-biâu ê tsióng-luī

注疫苗的目的誠簡單，就是欲予咱的免疫系統佇拄著病毒或者是其他的病原體進前，就通生出對抗的保護抗體，避免咱著病 。疫苗的種類有幾若款，比論講預防小兒麻痺的沙賓疫苗是減毒性的活病毒疫苗、日本腦炎是用無感染力的死病毒做疫苗，流行性感冒的疫苗是卵白質疫苗。佇這遍的新冠病毒疫情裡，輝瑞/BNT佮Moderna利用新的mRNA的技術，開發出保護力一流的mRNA疫苗，避免人類受病毒的苦毒。

Tsù i̍k-biâu ê bo̍k-ti̍k tsiânn kán-tan, tō-sī beh hōo lán ê bián-i̍k-hē-thóng tī tú-tio̍h pēnn-to̍k hi̍k-tsiá-sī kî-tha ê pēnn-guân-thé tsìn-tsîng, tō thang senn-tshut tuì-khòng ê pó-hōo khòng-thé, pī-bián lán tio̍h-pēnn. I̍k-biâu ê tsióng-luī ū kuí-nā khuánn, pí-lūn kóng ī-hông sió-jî-mâ-pì ê Sua-pin i̍k-biâu sī kiám-to̍k-sìng ê ua̍h-pēnn-to̍k i̍k-biâu, Ji̍t-pún náu-iām sī iōng bô kám-jiám-li̍k ê sí-pēnn-to̍k tsò i̍k-biâu, liû-hîng-sìng kám-mōo ê i̍k-biâu sī nn̄g-pe̍h-tsit i̍k-biâu. Tī tsit-piàn ê Sin-kuan pēnn-to̍k i̍k-tsîng ni̍h, Hui-suī/BNT kap Moderna lī-iōng sin ê mRNA ê ki-su̍t, khai-huat-tshut pó-hōo-li̍k it-liû ê mRNA i̍k-biâu, pī-bián jîn-luī siū pēnn-to̍k ê khóo-to̍k.

mRNA疫苗的利益 mRNA i̍k-biâu ê lī-ik

佇咱細胞內，DNA是遺傳物質，伊永遠徛踮細胞核裡，細胞若欲製造基因產物，也就是卵白質，定就愛倚靠mRNA對細胞核裡共DNA的遺傳訊息khóo-pì起來，紮出來細胞質，予踮細胞質裡的核糖體會當根據DNA的密碼訊息來合成卵白質。所以講，若會使共特定序列，比論講新冠病毒抗原的mRNA佇體外做出來，紲落來閣共伊送入去人類的細胞裡，細胞就會當共新冠病毒的抗原表現出來，刺激免疫系統產生抗體，予咱有免疫力。

Tī lán sè-pau lāi, DNA sī uî-thuân bu̍t-tsit, i íng-uán khiā tiàm sè-pau-hi̍k ni̍h, sè-pau nā beh tsè-tsō ki-in sán-bu̍t, iā-tō-sī nn̄g-pe̍h-tsit, tiānn-tio̍h ài uá-khò mRNA tuì sè-pau-hi̍k ni̍h kā DNA ê uî-thuân sìn-sit khóo-pì−−khí-lâi, tsah tshut lâi sè-pau-tsit, hōo tiàm sè-pau-tsit ni̍h ê hi̍k-thn̂g-thé ē-tàng kin-kì DNA ê bi̍t-bé sìn-sit lâi ha̍p-sîng nn̄g-pe̍h-tsit. Sóo-í kóng, nā ē-sái kā ti̍k-tīng sū-lia̍t, pí-lūn kóng sin-kuan pēnn-to̍k khòng-guân ê mRNA tī thé-guā tsò−−tshut-lâi, suà-lo̍h-lâi koh kā i sàng ji̍p khì jîn-luī ê sè-pau ni̍h, sè-pau tō ē-tàng kā sin-kuan pēnn-to̍k ê khòng-guân piáu-hiān tshut-lâi, tshì-kik bián-i̍k-hē-thóng sán-sing khòng-thé, hōo lán ū bián-i̍k-li̍k.

佇體外用人工的方式生產mRNA的技術佇1980年代就予人開發好勢矣，佇1990年，美國學者John Wolfe代先共mRNA送入去實驗鳥鼠筋肉細胞內，成功予筋肉細胞轉譯出卵白質，替mRNA佇醫療上的應用拍開了大門。伊的研究嘛引起彼當陣當咧佇賓州大學做助理教授的Katalin Kariko的興趣，決心欲來好好仔研究mRNA療法。

Tī thé-guā iōng jîn-kang ê hong-sik sing-sán mRNA ê ki-su̍t tī 1980 nî-tāi tō hōo lâng khai-huat hó-sè−−ah, tī 1990 nî, Bí-kok ha̍k-tsiá John Wolfe tāi-sing kā mRNA sàng-ji̍p-khì si̍t-giām-niáu-tshí ê kin-bah sè-pau lāi, sîng-kong hōo kin-bah sè-pau tsuán-i̍k tshut nn̄g-pe̍h-tsit, thè mRNA tī i-liâu-siōng ê ìng-iōng phah khui liáu tuā-mn̂g. I ê gián-kiù mā ín-khí hit-tang-tsūn tng-teh tī Pin-tsiu-tāi-ha̍k tsò tsōo-lí kàu-siū ê Katalin Kariko ê hìng-tshù, kuat-sim beh lâi hó-hó á gián-kiù mRNA liâu-huat.

不二過，mRNA本身無穩定，𠢕予外界滿滿是的RNA核糖核酸酶分解，而且人工合成的mRNA若進入去細胞內，常常會引起細胞啟動發炎反應，共這个外來的mRNA踢走，這个原底是咧保護細胞，避免予RNA病毒感染的機制，無疑悟煞限制mRNA佇臨床的應用，予彼當時的科學家頭殼疼，想無欲按怎解決。

Put-jī-kò, mRNA pún-sin bô ún-tīng, gâu hōo guā-kài muá-muá-sī ê RNA hi̍k-thn̂g hi̍k-sng muî hun-kái, jî-tshiánn jîn-kang ha̍p-sîng ê mRNA nā tsìn-ji̍p khì sè-pau lāi, siông-siông ē ín-khí sè-pau khé-tōng huat-iām huán-ìng, kā tsit ê guā-lâi ê mRNA that tsáu, tsit ê guân-té sī teh pó-hōo sè-pau, pī-bián hōo RNA pēnn-to̍k kám-jiám ê ki-tsè, bô-gî-ngōo suah hān-tsè mRNA tī lîm-tshn̂g ê ìng-iōng, hōo hit-tong-sî ê kho-ha̍k-ka thâu-thiànn, siūnn bô beh án-tsuánn kái-kuat.

因為mRNA的濟濟欠點，拍化濟濟科學家研究RNA的熱情。Kariko的研究佇90年代嘛定定予人嫌無出頭，哪會無彩錢去做彼款無路用的工課，伊佇賓州大學的研究室幾若改閣因為欠缺經費險險仔關門，毋過伊無失志，猶原全心全意咧走揣通避免引起細胞發炎的機制，設法欲予mRNA佇臨床會當有大路用。

In-uī mRNA ê tsē-tsē khiàm-tiám, phah-hua tsē-tsē kho-ha̍k-ka gián-kiù RNA ê jia̍t-tsîng. Kariko ê gián-kiù tī 90 nî-tāi mā tiānn-tiānn hōo lâng hiâm bô tshut-thâu, nà-ē bô-tshái-tsînn khì tsò hit-khuán bô lōo-īng ê khang-khuè, i tī Pin-tsiu-tāi-ha̍k ê gián-kiù-sik kuí-nā-kái koh in-uī khiàm-khuat king-huì hiám-hiám-á kuainn-mn̂g, m̄-koh i bô sit-tsì, iû-guân tsuân-sim-tsuân-ì teh tsáu-tshuē thang pī-bián ín-khí sè-pau huat-iām ê ki-tsè, siat-huat beh hōo mRNA tī lîm-tshn̂g ē-tàng ū tuā lōo-īng.

佇2005年，Kariko佮仝佇賓州大學做教授的免疫學家Weissman，同儕發表一篇會使講是轟動武林、驚動萬教的研究。𪜶發見若共mRNA的核苷酸的結構做略仔修改以後，會予細胞的免疫機制袂對伊產生排斥，予人工合成的mRNA會當成功佇細胞內製造出卵白質。

Tī 2005 nî, Kariko kap kāng tī Pin-tsiu tāi-ha̍k tsò kàu-siū ê bián-i̍k-ha̍k-ka Weissman, tâng-tsē huat-piáu tsi̍t phinn ē-sái kóng sī hong-tōng bú-lîm, kiann-tōng bān-kàu ê gián-kiù. In huat-kiàn nā kā mRNA ê hi̍k-thn̂g-hi̍k-sng ê kiat-kòo tsò lio̍h-á siu-kái í-āu, ē hōo sè-pau ê bián-i̍k ki-tsè bē tuì i sán-sing pâi-thik, hōo jîn-kang ha̍p-sîng ê mRNA ē-tàng sîng-kong tī sè-pau lāi tsè-tsō tshut nn̄g-pe̍h-tsit.

這个發見閣加上紲落來的研究佮改良，予原底人人嫌的mRNA，成做佇臨床有大路用的物件，比論講利用mRNA予患者通用家己的細胞做出原底欠缺的卵白質，凡勢就會使予伊沓沓仔恢復健康。這款利用修改過的核苷酸來做mRNA的技術專利，予Moderna佮輝瑞/BNT買去，共伊用佇𪜶開發的mRNA疫苗裡，成做對抗新冠病毒上有效力的家私。

Tsit ê huat-kiàn koh ka-siōng suà-lo̍h-lâi ê gián-kiù kap kái-liông, hōo guân-té lâng-lâng hiâm ê mRNA, tsiânn-tsò tī lîm-tshn̂g ū tuā-lōo-īng ê mi̍h-kiānn, pí-lūn kóng lī-iōng mRNA hōo huān-tsiá thang iōng ka-tī ê sè-pau tsò tshut guân-té khiàm-khuat ê nn̄g-pe̍h-tsit, huān-sè tō ē-sái hōo i ta̍uh-ta̍uh-á khue-ho̍k kiān-khong. Tsit khuán lī-iōng siu-kái kuè ê hi̍k-kam-sng lâi tsò mRNA ê ki-su̍t tsuan-lī, hōo Moderna kap Hui-suī/BNT bé−−khì, kā i iōng tī in khai-huat ê mRNA i̍k-biâu ni̍h, tsiânn-tsò tuì-khòng sin-kuan pēnn-to̍k siōng ū hāu-li̍k ê ke-si.

未來的發展 Bī-lâi ê huat-tián

因為新冠病毒𠢕突變，致使原底設計的疫苗失效，藥廠逐年就愛設法開發新的疫苗。毋過因為製造無仝序列的RNA誠簡單，輝瑞佮Moderna有才調佇短短的時間內共新的疫苗做出來，減輕病毒的威脅。Weissman現此時當咧研究通針對新冠病毒頂面，無法度突變的所在設計疫苗，開發出通對所有未來的新冠病毒株攏有保護力的疫苗，予咱毋免逐年就愛注新的預防射。除了新冠病毒以外，Weissman佮Kariko嘛欲用mRNA來治療親像自體免疫、癌症、貧血等等的疾病，向望會當閣創造一改的醫學革命。

In-uī sin-kuan-pēnn-to̍k gâu tu̍t-piàn, tì-sú guân-té siat-kè ê i̍k-biâu sit-hāu, io̍h-tshiúnn ta̍k-nî tiō-ài siat-huat khai-huat sin ê i̍k-biâu. M̄-koh in-uī tsè-tsō bô-kāng sū-lia̍t ê RNA tsiânn kán-tan, Hui-suī kap Moderna ū tsâi-tiāu tī té-té ê sî-kan lāi kā sin ê i̍k-biâu tsò−−tshut-lâi, kiám-khin pēnn-to̍k ê ui-hia̍p. Weissman hiān-tshú-sî tng-teh gián-kiù thang tsiam-tuì sin-kuan-pēnn-to̍k tíng-bīn, bô-huat-tōo tu̍t-piàn ê sóo-tsāi siat-kè i̍k-biâu, khai-huat-tshut thang tuì sóo-ū bī-lâi ê sin-kuan-pēnn-to̍k-tsu lóng-ū pó-hōo-li̍k ê i̍k-biâu, hōo lán m̄-bián ta̍k-nî tiō-ài tsù sin ê ī-hông-siā. Tû-liáu sin-kuan-pēnn-to̍k í-guā, Weissman kap Kariko mā beh iōng mRNA lâi tī-liâu tshin-tshiūnn tsū-thé-bián-i̍k, gâm-tsìng, pîn-hiat tíng-tíng ê tsi̍t-pēnn, ǹg-bāng ē-tàng koh tshòng-tsō tsi̍t-kái ê i-ha̍k kik-bīng.