全文朗讀 Tsuân-bûn lóng-tho̍k
由英國牛津大學佮藥廠AstraZeneca合作研發的AZ疫苗，因為佇歐洲濟濟國家發生有少數人佇注了以後出現了嚴重的血角，造成腦部佮腹內內臟的血管阻窒，而且𪜶的血液中咧參與凝血的血小板濃度嘛傷低，致到那來那濟國家共AZ疫苗的使用設定年歲的限制，比論英國建議30歲以上的才注，加拿大55至65歲才建議注，德國65歲以上毋通注等等。雖罔歐洲藥品管理局有徛出來替AZ疫苗辯護，講伊的利益贏過風險誠濟，嘛無法度消除人的掛慮，丹麥幾若禮拜前甚至閣開第一銃，代先全面禁止注AZ疫苗。
Iû Ing-kok Gû-tin tāi-ha̍k kap io̍h-tshiúnn AstraZeneca ha̍p-tsok gián-huat ê AZ i̍k-biâu, in-uī tī Au-tsiu tsē-tsē kok-ka huat-sing ū tsió-sòo lâng tī tsù liáu í-āu tshut-hiān liáu giâm-tiōng ê hueh-kak, tsō-sîng náu-pōo kap pak-lāi lāi-tsōng ê hueh-kńg tsóo-that, jî-tshiánn in ê hueh-i̍k tiong teh tsham-ú gîng-hiat ê hueh-sió-pán lông-tōo mā siunn kē, tì-kàu ná lâi ná tsē kok-ka kā AZ i̍k-biâu ê sú-iōng siat-tīng nî-huè ê hān-tsè, pí-lūn Ing-kok kiàn-gī 30 huè í-siōng ê tsiah tsù, Ka-ná-tah 55 tsì 65 huè tsiah kiàn-gī tsù, Tik-kok 65 huè í-siōng m̄-thang tsù tíng-tíng. Sui-bóng Au-tsiu io̍h-phín kuán-lí-kio̍k ū khiā tshut lâi thè AZ i̍k-biâu piān-hōo, kóng i ê lī-ik iânn kuè hong-hiám tsiânn tsē, mā bô-huat-tōo siau-tû lâng ê kuà-lū, Tan-be̍h kuí-nā lé-pài tsîng sīm-tsì koh khui tē-it tshìng, tāi-sing tsuân-bīn kìm-tsí tsù AZ i̍k-biâu.
停止注AZ疫苗的決定是明智的抑是過度反應？血角這个副作用是源自疫苗本身抑是製造的過程受汙染造成的？歐洲藥品管理局佇四月初七發表𪜶的調查報告。佇報告裡，𪜶承認講這款罕見的血角兼血小板濃度低確實是注AZ疫苗可能帶來的副作用。患者可能會有下面幾項症頭：
Thîng-tsí tsù AZ i̍k-biâu ê kuat-tīng sī bîng-tì ê a̍h-sī kuè-tōo huán-ìng? Hueh-kak tsit ê hù-tsok-iōng sī guân-tsū i̍k-biâu pún-sin a̍h-sī tsè-tsō ê kuè-thîng siū u-jiám tsō-sîng ê? Au-tsiu io̍h-phín kuán-lí-kio̍k tī sì-gue̍h-tshe-tshit huat-piáu in ê tiâu-tsa pò-kò. Tī pò-kò ni̍h, in sîng-jīn kóng tsit khuán hán-kiàn ê hueh-kak kiam hueh-sió-pán lông-tōo kē khak-si̍t sī tsù AZ i̍k-biâu khó-lîng tuà-lâi ê hù-tsok-iōng. Huān-tsiá khó-lîng ē ū ē-bīn kuí-hāng tsìng-thâu:
- 喘氣緊閣短 tshuán-khuì kín koh té
- 胸坎疼 Hing-khám thiànn
- 腹肚疼，跤腿腫 Pak-tóo thiànn, kha-thuí tsíng
- 頭疼，目睭看物件看袂清 Thâu-thiànn, ba̍k-tsiu khuànn mi̍h-kiānn khuànn bē tshing
- 注射所在以外的皮膚生血斑 Tsù-siā sóo-tsāi í-guā ê phuê-hu senn hueh-pan
自體免疫 Tsū-thé-bián-i̍k
為怎樣注了AZ疫苗會有血角的風險？有兩篇發表佇新英格蘭醫學期刊的臨床研究提供咱一寡線索(1,2)。𪜶指出這个問題凡勢是源自走精的免疫反應。予人出現類似使用肝素的患者可能拄著的症頭。
Uī-tsuánn-iūnn tsù-liáu AZ i̍k-biâu ē ū hueh-kak ê hong-hiám? Ū nn̄g-phinn huat-piáu tī Ing-kik-lân i-ha̍k kî-khan ê lîm-tshn̂g gián-kiù thê-kiong lán tsi̍t kuá suànn-soh. In tsí-tshut tsit ê būn-tê huān-sè sī guân-tsū tsáu-tsing ê bián-i̍k huán-ìng. Hōo lâng tshut-hiān luī-sū sú-iōng kuann-sòo ê huān-tsiá khó-lîng tú-tio̍h ê tsìng-thâu.
肝素（heparin）是一種抗凝血的物質，會使用來治療佮防止動脈、靜脈抑是肺部的血角，嘛會當治療狹心症佮心肌梗窒，佇醫學上有不止仔大的路用。不而過，佇誠罕見的案例裡，使用肝素的患者可能會出現血小板減少的副作用，醫學界共伊號做「肝素引起血小板低下症」，原因是肝素若佮血小板第4因子(PF4)結合形成肝素—血小板第4因子複合體（heparin-PF4 complex），會刺激免疫系統生出對抗血小板第4因子的IgG抗體，這个IgG抗體就隨佮這个肝素—血小板第4因子複合體結合成做新的複合體 (IgG-heparin-PF4 complex)，這个複合體紲落去透過血小板表面的受體刺激血小板，引起血小板釋放愈濟第4因子佮會促進凝血的物質，予一塊閣一塊的血小板聚集成做血角，毋但消耗體內的血小板，嘛致到血管的阻窒。
Kuann-sòo (heparin) sī tsi̍t-tsióng khòng gîng-hiat ê bu̍t-tsit, ē-sái iōng-lâi tī-liâu kap hông-tsí tōng-me̍h, tsīng-me̍h a̍h-sī hì-pōo ê hueh-kak, mā ē-tàng tī-liâu hia̍p-sim-tsìng kap sim-ki kíng-that, tī i-ha̍k siōng ū put-tsí-á tuā ê lōo-īng. Put-jî-kò, tī tsiânn hán-kiàn ê àn-lē ni̍h, sú-iōng kuann-sòo ê huān-tsiá khó-lîng ē tshut-hiān hueh-sió-pán kiám-tsió ê hù-tsok-iōng, i-ha̍k-kài kā i hō tsò “kuann-sòo ín-khí hueh-sió-pán kē-hā tsìng”, guân-in sī kuann-sòo nā kap hueh-sió-pán tē-sì-in-tsú (PF4) kiat-ha̍p hîng-sîng kuann-sòo—hueh-sió-pán tē-sì-in-tsú ho̍k-ha̍p-thé (heparin-PF4 complex), ē tshì-kik bián-i̍k-hē-thóng senn-tshut tuì-khòng hueh-sió-pán tē-sì-in-tsú ê IgG khòng-thé, tsit ê IgG khòng-thé tō suî kap tsit ê kuann-sòo—hueh-sió-pán tē-sì-in-tsú ho̍k-ha̍p-thé kiat-ha̍p tsiânn-tsò sin ê ho̍k-ha̍p-thé (IgG-heparin-PF4 complex), tsit ê ho̍k-ha̍p-thé suà––lo̍h-khì thàu-kuè hueh-sió-pán piáu-bīn ê siū-thé tshì-kik hueh-sió-pán, ín-khí hueh-sió-pán sik-hòng lú tsē tē-sì-in-tsú kap ē tshiok-tsìn gîng-hiat ê bu̍t-tsit, hōo tsi̍t tè koh tsi̍t tè ê hueh-sió-pán tsū-tsi̍p tsiânn-tsò hueh-kak, m̄-nā siau-hàu thé-lāi ê hueh-sió-pán, mā tì-kàu hueh-kńg ê tsóo-that.
不而過，彼幾个注AZ疫苗的人，攏毋捌使用過肝素，嘛無去穢著新冠病毒，為怎樣𪜶煞出現這號症頭咧？AZ疫苗設計的原理，是利用烏猩猩的腺病毒做載體，共會表現新冠病毒的S受體的DNA𤆬入去人的細胞內，紲落去病毒會命令細胞表現新冠病毒的S受體，刺激免疫系統產生對抗S受體的抗體。除了AZ以外，因為類似副作用去予美國CDC建議暫停使用幾若禮拜的美國藥廠嬌生的疫苗，嘛根據仝款的原理設計，毋過伊用另外一款的腺病毒做載體。
Put-jî-kò, hit kuí ê tsù AZ i̍k-biâu ê lâng, lóng m̄-bat sú-iōng kuè kuann-sòo, mā bô khì uè-tio̍h sin-kuan pēnn-to̍k, uī-tsuánn-iūnn in suah tshut-hiān tsit hō tsìng-thâu leh? AZ i̍k-biâu siat-kè ê guân-lí, sī lī-iōng oo-sing-sing ê suànn-pēnn-to̍k tsò tsài-thé, kā ē piáu-hiān sin-kuan pēnn-to̍k ê S siū-thé ê DNA tshuā-ji̍p-khì lâng ê sè-pau lāi, suà––lo̍h-khì pēnn-to̍k ē bīng-līng sè-pau piáu-hiān sin-kuan-pēnn-to̍k ê S siū-thé, tshì-kik bián-i̍k-hē-thóng sán-sing tuì-khòng S siū-thé ê khòng-thé. Tû-liáu AZ í-guā, in-uī luī-sū hù-tsok-iōng khì hōo Bí-kok CDC kiàn-gī tsiām-thîng sú-iōng kuí-nā lé-pài ê Bí-kok io̍h-tshiúnn Kiau-sing ê i̍k-biâu, mā kin-kì kāng-khuán ê guân-lí siat-kè, m̄-koh i iōng līng-guā tsi̍t khuán ê suànn-pēnn-to̍k tsò tsài-thé.
今，咱猶毋知影是啥物原因予少數人佇注了AZ或者是嬌生的疫苗以後，去得著這款症頭。雖罔腺病毒本身會佮血小板作用，引起生化反應致使血小板的濃度降低，毋過科學家認為腺病毒載體佮這遍的問題應該無底代。另外一个受憢疑的因素是疫苗內游離的DNA，伊無的確會佮血小板第4因子結合去引起免疫反應，毋過猶未和別牌的疫苗做對照，無法度證實這个假設。雖罔衛生專家直直呼籲大眾毋通因為一屑仔罕見的例就毋願注疫苗，畢竟閣較按怎講伊嘛是較贏去著武漢肺炎，毋過因為輝瑞佮Moderna兩牌的RNA疫苗到今猶毋捌出現這號問題，而且佇一般人的認知裡，𪜶閣有較好的保護力，致到有濟濟人甘願等來注這兩牌的，毋願注AZ的。予逐國政府煩惱按呢落去恐驚會拖慢著建立群體免疫的時間表。
Tann, lán iáu m̄-tsai-iánn sī siánn-mi̍h guân-in hōo tsió-sòo lâng tī tsù-liáu AZ hi̍k-tsiá sī Kiau-sing ê i̍k-biâu í-āu, khì tit-tio̍h tsit-khuán tsìng-thâu. Sui-bóng suànn-pēnn-to̍k pún-sin ē kap hueh-sió-pán tsok-iōng, ín-khí sing-huà-huán-ìng tì-sú hueh-sió-pán ê lông-tōo kàng-kē, m̄-koh kho-ha̍k-ka jīn-uî suànn-pēnn-to̍k tsài-thé kap tsit-piàn ê būn-thê ing-kai bô-tī-tāi. Līng-guā tsi̍t ê siū giâu-gî ê in-sòo sī i̍k-biâu lāi iû-lî ê DNA, i bô-tik-khak ē kap hueh-sió-pán tē-sì-in-tsú kiat-ha̍p khì ín-khí bián-i̍k-huán-ìng, m̄-koh iáu-buē hām pa̍t pâi ê i̍k-biâu tsò tuì-tsiàu, bô-huat-tōo tsìng-si̍t tsit ê ká-siat. Sui-bóng uē-sing-tsuan-ka ti̍t-ti̍t hoo-io̍k tāi-tsiòng m̄-thang in-uī tsi̍t-sut-á hán-kiàn ê lē tō m̄-guān tsù i̍k-biâu, pit-kìng koh khah án-tsuánn-kóng i mā sī khah iânn khì tio̍h Bú-hàn hì-iām, m̄-koh in-uī Hui-suī kap Moderna nn̄g pâi ê RNA i̍k-biâu kàu-tann iáu m̄-bat tshut-hiān tsit hō būn-tê, jî-tshiánn tī it-puann lâng ê jīn-ti ni̍h, in koh ū khah hó ê pó-hōo-li̍k, tì-kàu ū tsē-tsē lâng kam-guān tán lâi tsù tsit nn̄g pâi ê, m̄-guān tsù AZ ê. Hōo ta̍k kok tsìng-hú huân-ló án-ne lo̍h-khì khióng-kiann ē thua-bān tio̍h kiàn-li̍p kûn-thé bián-i̍k ê sî-kan-pió.