全文朗讀 Tsuân-bûn lóng-tho̍k
便若拄著流行病，咱定定攏會寄望科學界緊共疫苗開發出來，通抑制疫情的湠開。佇這擺的武漢肺炎也是仝款，現此時全世界有濟濟優秀的科學家，無暝無日踮佇實驗室拍拚，走揣疫苗，向望通緊予咱恢復正常生活。世界衛生組織就誠樂觀的講，佇年底咱有機會有上億的疫苗通注。雖罔咱真四常聽著注過流感的疫苗了嘛是閣著鏢的案例，甚至嘛捌有因為注了疫苗煞產生嚴重的副作用造成死亡的案件，予一寡人憢疑疫苗的保護力佮安全性。不而過，無人會否認疫苗對咱人類健康的利益，歷史上濟濟致命的傳染病，親像天然珠（天花）、麻仔（麻疹）、佮小兒麻痺等等，確實是倚靠注疫苗才通控制佮拍滅的。
Piān-nā tú-tio̍h liû-hîng-pēnn, lán tiānn-tiānn lóng ē kià-bāng kho-ha̍k-kài kín kā i̍k-biâu khai-huat––tshut-lâi, thang ah-tsè i̍k-tsîng ê thuànn––khui. Tī tsit pái ê Bú-hàn hì-iām iā-sī kāng-khuán, hiān-tshú-sî tsuân sè-kài ū tsē-tsē iu-siù ê kho-ha̍k-ka, bô-mê-bô-ji̍t tiàm tī si̍t-giām-sik phah-piànn, tsáu-tshuē i̍k-biâu, ǹg-bāng thang kín hōo lán khue-ho̍k tsìng-siông sing-ua̍h. Sè-kài uē-sing tsoo-tsit tō tsiânn lo̍k-kuan ê kóng, tī nî-té lán ū ki-huē ū tsiūnn ik ê i̍k-biâu thang tsù. Sui-bóng lán tsin sù-siông thiann tio̍h tsù kuè liû-kám ê i̍k-biâu liáu mā-sī koh tio̍h-pio ê àn-lē, sīm-tsì mā bat ū in-uī tsù-liáu i̍k-biâu suah sán-sing giâm-tiōng ê hù-tsok-iōng tsō-sîng sí-bông ê àn-kiānn, hōo tsi̍t kuá lâng giâu-gî i̍k-biâu ê pó-hōo-li̍k kap an-tsuân-sìng Put-jî-kò, bô-lâng ē hónn-jīn i̍k-biâu tuì lán jîn-luī kiān-khong ê lī-ik, li̍k-sú siōng tsē-tsē tì-miā ê thuân-jiám-pēnn, tshin-tshiūnn thian-jiân-tsu, muâ-á, kap sió-jî-bâ-pì tíng-tíng, khak-si̍t sī uá-khò tsù i̍k-biâu tsiah thang khòng-tsè kap phah-bia̍t ê.
疫苗的種類 I̍k-biâu ê tsióng-luī
疫苗設計的目的真明確，就是欲教示免疫系統共病毒的特徵記落來，通佇未來拄著病毒的時陣，知影欲按怎共拍滅。疫苗有幾若款，有用活的毋過減毒過的病毒做的，比論講黃熱病；有用死的，也就是無才調閣感染細胞的病毒，親像小兒麻痺；有用病毒蛋白質也就是抗原做的，可比講流型性感冒佮肝炎B（B型的肝炎）的疫苗；近來因為生物科技的進步，利用病毒的遺傳物質DNA佮RNA為底來做的疫苗嘛那來那時行。
I̍k-biâu siat-kè ê bo̍k-ti̍k tsin bîng-khak, tō-sī beh kà-sī bián-i̍k hē-thóng kā pēnn-to̍k ê ti̍k-ting kì––lo̍h-lâi, thang tī bī-lâi tú-tio̍h pēnn-to̍k ê sî-tsūn, tsai-iánn beh án-tsuánn kā phah-bia̍t. I̍k-biâu ū kuí-nā khuán, ū iōng ua̍h––ê, m̄-koh kiám-to̍k kuè ê pēnn-to̍k tsò––ê, pí-lūn kóng n̂g-jia̍t-pēnn; ū iōng sí––ê, iā-tō-sī bô tsâi-tiāu koh kám-jiám sè-pau ê pēnn-to̍k, tshin-tshiūnn sió-jî-bâ-pì; ū iōng pēnn-to̍k tàn-pe̍h-tsit, iā-tō-sī khòng-guân tsò––ê, khó-pí kóng liû-hîng-sìng kám-mōo kap kuann-iām B ê i̍k-biâu; kīn-lâi in-uī sing-bu̍t kho-ki ê tsìn-pōo, lī-iōng pēnn-to̍k ê uî-thuân bu̍t-tsit DNA kap RNA uî té lâi tsò ê i̍k-biâu mā ná lâi ná sî-kiânn.
逐款疫苗攏有伊的優點佮欠點佇咧。使用減毒的病毒做的疫苗，因為病毒猶原會當踮佇人體內生湠，感染細胞，就袂輸予原底的病毒染著按呢，所以伊通常會引起較強的免疫反應，留落來的免疫力會較有力嘛擋較久。毋過伊的欠點就是風險較大，對免疫系統較荏的人較無適合。相比起來，用死的病毒做的疫苗，因為病毒袂踮體內生湠，比用活的病毒較安全，缺點就是伊引起的免疫反應會較弱。用病毒的蛋白質，也就是抗原做的，通常上蓋安全，毋過保護力上弱，比論咧預防肝炎B的疫苗，常常就愛定期補注幾若擺才通維持保護力。
Ta̍k-khuán i̍k-biâu lóng ū i ê iu-tiám kap khiàm-tiám tī––leh. Sú-iōng kiám-to̍k ê pēnn-to̍k tsò ê i̍k-biâu, in-uī pēnn-to̍k iu-guân ē-tàng tiàm tī lâng thé-lāi senn-thuànn, kám-jiám sè pau, tō bē-su hōo guân-té ê pēnn-to̍k jiám––tio̍h án-ne, sóo-í i thong-siông ē ín-khí khah kiông ê bián-i̍k huán-ìng, lâu–lo̍h-lâi ê bián-i̍k-li̍k ē khah ū la̍t mā tòng khah kú. M̄-koh i ê khiàm-tiám tō-sī hong-hiám khah tuā, tuì bián-i̍k hē-thóng khah lám ê lâng khah bô sik-ha̍p. Sio-pí––khí-lâi, iōng sí––ê pēnn-to̍k tsò ê i̍k-biâu, in-uī pēnn-to̍k bē tiàm thé-lāi senn-thuànn, pí iōng ua̍h––ê pēnn-to̍k khah an-tsuân, khuat-tiám tō-sī i ín-khí ê bián-i̍k huán-ìng ē khah jio̍k. Iōng pēnn-to̍k ê tàn-pe̍h-tsit, iā-tō-sī khòng-guân tsò––ê, thong-siông siōng kài an-tsuân, m̄-koh pó-hōo-li̍k siōng jio̍k, pí-lūn teh ī-hông kuann-iām B ê i̍k-biâu, siông-siông tio̍h ài tīng-kî póo tsù kuí-nā pái tsiah thang î-tshî pó-hōo-li̍k.
疫苗開發的難題 I̍k-biâu khai-huat ê lân-tê
欲做出有路用的疫苗無簡單，有誠濟難關愛過。第一就是疫苗的開發真開時間佮貴參參，比開發新藥較食力，閣定定綴袂著疫情發展的速度，做袂赴予人注。佇2003年源自中國廣東的SARS佮幾若冬前佇巴西煏開的Zika，佇短短的幾若月日就湠對濟濟國家去，科學界佇彼當陣嘛積極咧開發疫苗。毋過聽候到疫苗欲予𪜶做出來的時陣，疫情煞已經欲煞鼓矣，致到疫苗的需求大落，當初投入遐爾濟資金佮人力攏無通回收，誠實是了工閣蝕本，予藥廠紲落來無願意閣做這款賠錢的生理。
Beh tsò-tshut ū lōo-īng ê i̍k-biâu bô kán-tan, ū tsiânn tsē lân-kuan ài kuè. Tē it tō sī i̍k-biâu ê khai-huat tsin khai sî-kan koh kuì-som-som, pí khai-huat sin io̍h khah tsia̍h-la̍t, koh tiānn-tiānn tuè-bē-tio̍h i̍k-tsîng huat-tián ê sok-tōo, tsò bē hù hōo lâng tsù. Tī 2003 nî guân-tsū Tiong-kok Kńg-tang ê SARS kap kuí-nā tang tsîng tī Pa-se piak––khui ê Zika, tī té-té––ê kuí-nā gue̍h-ji̍t, tō thuànn tuì tsē-tsē kok-ka khì, kho-ha̍k-kài tī hit-tang-tsūn mā tsik-ki̍k teh khai-huat i̍k-biâu. M̄-koh thìng-hāu kàu i̍k-biâu beh hōo in tsò––tshut-lâi ê sî-tsūn, i̍k-tsîng suah í-king beh suah-kóo––ah, tì-kàu i̍k-biâu ê su-kiû tuā lo̍h, tong-tshoo tâu-ji̍p hiah-nī tsē tsu-kim kap jîn-li̍k long bô thang huê-siu, tsiânn-si̍t sī liáu-kang koh si̍h-pún, hōo io̍h-tshiúnn suà––lo̍h-lâi bô guān-ì koh tsò tsit khuán puê-tsînn ê sing-lí.
這擺由新型冠狀病毒引起的武漢肺炎，疫情到今毋但佇歐美猶未收煞，而且閣當咧踮中南美佮南亞等等的國家湠開。防疫做甲較好勢的國家，嘛無閒咧攢辦夠額的醫療資源通提防第二波的疫情。照這个範勢看來，咱對疫苗的需求應該會維持，予逐國的政府攏撥足濟預算來支援疫苗的研究。
Tsit-pái iû sin-hîng kuan-tsōng pēnn-to̍k ín-khí ê Bú-hàn hì-iām, i̍k-tsîng kàu-tann m̄-nā tī Au-bí iáu-buē siu-suah, jî-tshiánn koh tng-teh tiàm Tiong-lâm-bí kap Lâm-a tíng-tíng ê kok-ka thuànn––khui. Hông-i̍k tsò kah khah hó-sè ê kok-ka, mā bô-îng teh tshuân-pān kàu gia̍h ê i-liâu tsu-guân thang thê-hông tē jī pho ê i̍k-tsîng. Tsiàu tsit ê pān-sè khuànn lâi, lán tuì i̍k-biâu ê su-kiû ing-kai ē î-tshî, hōo ta̍k-kok ê tsìng-hú lóng puah tsiok tsē ī-suàn lâi tsi-uān i̍k-biâu ê gián-kiù.
有政府慷慨的相伨，確實予各藥廠佮有名的研究中心大動員鬥陣咧發展疫苗。毋過武漢肺炎佮流行性感冒無仝，針對流感的疫苗，咱有不止仔豐富的經驗佮資源，所以佇2009年彼改的H1N1流感，科學界佇半冬內就共疫苗做出來矣。但是從到今咱猶未有任何冠狀病毒的疫苗，無通知影啥物款類型的（減毒病毒、病毒抗原、DNA 抑是RNA）較有路用，予科學界著分幾若派同時咧做無仝款的疫苗，最後才來比較看佗一款的較有效。目前進度上緊的算是由美國生物科技公司Moderna佮美國國家衛生院同儕咧研究的RNA疫苗，伊佇第一期的臨床試驗已經有好的成果矣。
Ū tsìng-hú khong-khài ê sio-thīn, khak-si̍t hōo kok io̍h-tshiúnn kap ū miâ ê gián-kiù tiong-sim tuā tōng-uân tàu-tīn teh huat-tián i̍k-biâu. M̄-koh Bú-hàn hì-iām kap liû-hîng-sìng kám-mōo bô-kāng, tsiam-tuì liû-kám ê i̍k-biâu, lán ū put-tsí-á tsē ê king-giām kap tsu-guân, sóo-í tī 2009 nî hit kái ê H1N1 liû-kám, kho-ha̍k-kài tī puànn tang lāi tō kā i̍k-biâu tsò––tshut-lâi ah. Tān-sī tsîng-kàu-tann lán iáu-buē ū jīm-hô kuan-tsōng-pēnn-to̍k ê i̍k-biâu, bô-thang tsai-iánn siánn-mi̍h khuán luī-hîng ê (kiám-to̍k pēnn-to̍k, pēnn-to̍k khòng-guân, DNA a̍h-sī RNA) khah ū lōo-īng, hōo kho-ha̍k-kài tio̍h hun kuí-nā phài tông-sî teh tsò bô-kāng-khuán ê i̍k-biâu, tsuè-āu tsiah lâi pí-kàu khuànn tó tsi̍t khuán ê khah ū hāu. Bo̍k-tsîng tsìn-tōo siōng kín ê sǹg sī iû Bí-kok sing-bu̍t kho-ki kong-si Moderna kap Bí-kok kok-ka uē-sing-īnn tâng-tsē teh gián-kiù ê RNA i̍k-biâu, i tī tē-it-kî ê lîm-tshn̂g tshì-giām í-king ū hó ê sîng-kó––ah.
疫苗的效果 I̍k-biâu ê hāu-kó
除了所需要的開銷驚人以外，疫苗的效果嘛是一个大問題。大多數的廠商佮研究單位可能是掛慮用病毒做疫苗風險傷懸，主要攏是利用病毒外殼的蛋白質抗原或者是會表現出抗原的DNA佮RNA來做疫苗。新型冠狀病毒的感染機制，是倚靠伊外殼針針的蛋白質抗原Spike，來參細胞表面的ACE2受體結合，予伊通進入細胞。所擺各疫苗公司，無論是直接用蛋白質抗原落去做，抑是利用會表現出蛋白質抗原的DNA佮RNA，通常是以這个針針的Spike抗原做底來設計疫苗，向望注落去了後所生出來的抗體會當共Spike崁牢咧，阻斷病毒感染細胞。
Tû-liáu sóo su-iàu ê khai-siau kiann––lâng í-guā, i̍k-biâu ê hāu-kó mā-sī tsi̍t ê tuā būn-tê. Tuā-to-sòo ê tshiúnn-siong kap gián-kiù tan-uī khó-lîng sī kuà-lū iōng pēnn-to̍k tsò i̍k-biâu hong-hiám siunn kuân, tsú-iàu lóng sī lī-iōng pēnn-to̍k guā-khak ê tàn-pe̍h-tsit khòng-guân hi̍k-tsiá sī ē piáu-hiān tshut khòng-guân ê DNA kap RNA lâi tsò i̍k-biâu. Sin-hîng kuan-tsōng-pēnn-to̍k ê kám-jiám ki-tsè, sī uá-khò i guā-khak tsiam-tsiam ê tàn-pe̍h-tsit khòng-guân Spike, lâi tsham sè-pau piáu-bīn ê ACE2 siū-thé kiat-ha̍p, hōo i thang tsìn ji̍p sè-pau. Sóo-pái kok i̍k-biâu kong-si, bô-lūn sī ti̍t-tsiap iōng tàn-pe̍h-tsit khòng-guân lo̍h-khì tsò, a̍h-sī lī-iōng ē piáu-hiān tshut tàn-pe̍h-tsit khòng-guân ê DNA kap RNA, thong-siông sī í tsit ê tsiam-tsiam ê Spike khòng-guân tsò té lâi siat-kè i̍k-biâu, ǹg-bāng tsù––lo̍h-khì liáu-āu sóo senn––tshut-lâi ê khòng-thé ē-tàng kā Spike khàm tiâu leh, tsóo-tn̄g pēnn-to̍k kám-jiám sè-pau.
這个理論聽起來誠簡單，毋過做起來敢會順序無人知，濟濟科學家包括美國的傳染病學者Fauci教授，攏提醒逐家著愛注意疫苗注落去所產生的抗體敢有保護力。因為往過佇SARS的研究裡，中國的學者捌比並過會認Spike頂懸無仝部位的抗原的抗體的效果，𪜶發見抗體若掠著著的所在，會保護實驗動物袂受SARS冠狀病毒感染；毋過若用會認別位的抗體，毋但無路用，而且閣會予病情愈嚴重。這是因為彼幾个無路用的抗體所掠著的部位，佮病毒咧感染細胞較無底代，也就是講𪜶無才調共病毒中和。而且閣因為受抗體掠咧的病毒，會唌來白血球欲共吞食，因為SARS病毒嘛會感染白血球，予濟濟白血球自按呢受感染閣共病毒蹛咧四界湠。所致，原底是欲保護咱健康的抗體，無疑悟煞成做幫贊病毒踮體內湠開的助手。就若親像予無仝型的天狗熱病毒染著了，體內以早捌生出針對別型病毒的抗體，會反倒轉來造成嚴重的病情按呢（請參考進前的文章：是按怎第二擺著天狗熱的時病情常常會真食力）。
Tsit ê lí-lūn thiann––khí-lâi tsiânn kán-tan, m̄-koh tsò––khí-lâi kám ē sūn-sū bô-lâng-tsai, tsē-tsē kho-ha̍k-ka pau-kuat Bí-kok ê thuân-jiám-pēnn ha̍k-tsiá Fauci kàu-siū, lóng thê-tshénn ta̍k-ke tio̍h ài tsù-ì i̍k-biâu tsù––lo̍h-khì sóo sán-sing ê khòng-thé kám ū pó-hōo-li̍k. In-uī íng-kuè tī SARS ê gián-kiù––ni̍h, Tiong-kok ê ha̍k-tsiá bat pí-phīng kuè ē jīn Spike tíng-kuân bô-kāng pōo-uī ê khòng-guân ê khòng-thé ê hāu-kó, in huat-kiàn khòng-thé nā lia̍h tio̍h tio̍h ê sóo-tsāi, ē pó-hōo si̍t-giām tōng-bu̍t bē-siū SARS kuan-tsōng-pēnn-to̍k kám-jiám, m̄-koh nā iōng ē jīn pa̍t uī ê khòng-thé, m̄-nā bô-lōo-īng, jî-tshiánn koh ē hōo pēnn-tsîng lú giâm-tiōng. Tse sī in-uī hit kuí ê bô-lōo-īng ê khòng-thé sóo lia̍h––tio̍h ê pōo-uī, kap pēnn-to̍k teh kám-jiám sè-pau khah bô tī-tāi, iā-tō-sī kóng in bô-tsâi-tiāu kā pēnn-to̍k tiong-hô. Jî-tshiánn koh in-uī siū khòng-thé lia̍h-teh ê pēnn-to̍k, ē siânn lâi pe̍h-hueh-kiû beh kā thun-tsia̍h, in-uī SARS pēnn-to̍k mā ē kám-jiám pe̍h-hueh-kiû, hōo tsē-tsē pe̍h-hueh-kiû tsū-án-ne siū kám-jiám koh kā pēnn-to̍k tuà teh sì-kè-thuànn. Sóo-tì, guân-té sī beh pó-hōo lán kiān-khong ê khòng-thé, bô-gî-ngōo suah tsiânn-tsò pang-tsān pēnn-to̍k tiàm thé-lāi thuànn––khui ê tsōo-tshiú. Tō ná tshin-tshiūnn hōo bô-kāng hîng ê thian-káu-jia̍t pēnn-to̍k jiám––tio̍h liáu, thé-lāi í-tsá bat senn-tshut tsiam-tuì pa̍t-hîng pēnn-to̍k ê khòng-thé, ē huán-tò-tńg lâi tsō-sîng giâm-tiōng ê pēnn-tsîng án-ne (Tshiánn tsham-khó tsìn-tsîng ê bûn-tsiunn: Sī-án-tsuánn tē-jī-pái tio̍h thian-káu-jia̍t ê sî pēnn-tsîng siông-siông ē tsin tsia̍h-la̍t).
第三个愛注意的問題就是疫苗的保護力會使擋偌久？一篇發表佇《自然醫學》期刊的論文，就發見著了武漢肺炎無出現症狀的人體內會生出抗體，毋過抗體的濃度佇兩三月日內會開始大落，雖罔並毋是講咱佇兩三月日以後就會失去免疫力，毋過嘛是引起醫學界的大注目，因為咱對別號冠狀病毒的免疫力通常擋無偌久（請參考進前的文章：著過武漢肺炎敢就有免疫力？）。就準講共疫苗注落去，予咱得著有路用的抗體，毋過若是干焦會當擋幾若月日若定，按呢是毋是著愛補注幾若擺才會用得？若是病毒突變出袂驚抗體的型態欲按怎辦？以上的問題目前佇科學界猶未有明確的答案，的確著愛等較齊全的研究結果出來了才通回答。
Tē-sann-ê ài tsù-ì ê būn-tê tō-sī i̍k-biâu ê pó-hōo-li̍k ē-sái tòng guā-kú? Tsi̍t phinn huat-piáu tī “Tsū-jiân i-ha̍k” kî-khan ê lūn-bûn, tō huat-kiàn tio̍h-liáu Bú-hàn hì-iām bô tshut-hiān tsìng-tsōng ê lâng thé-lāi ē senn tshut khòng-thé, m̄-koh khòng-thé ê lông-tōo tī nn̄g, sann gue̍h-ji̍t lāi ē khai-sí tuā lo̍h, sui-bóng pīng m̄-sī kóng lán tī nn̄g, sann gue̍h-ji̍t í-āu tō ē sit-khì bián-i̍k-li̍k, m̄-koh mā-sī ín-khí i-ha̍k-kài ê tuā tsù-bo̍k, in-uī lán tuì pa̍t hō kuan-tsōng-pēnn-to̍k ê bián-i̍k-li̍k thong-siông tòng bô guā kú (Tshiánn tsham-khó tsìn-tsîng ê bûn-tsiunn: Tio̍h-kuè Bú-hàn hì-iām kám tō ū bián-i̍k-li̍k?). Tō tsún-kóng kā i̍k-biâu tsù––lo̍h-khì, hōo lán tit-tio̍h ū-lōo-īng ê khòng-thé, m̄-koh nā-sī kan-na ē-tàng tòng kuí-nā gue̍h-ji̍t nā-tiānn, án-ne sī-m̄-sī tio̍h ài póo tsù kuí-nā pái tsiah ē-īng––tit? Nā-sī pēnn-to̍k tu̍t-piàn tshut bē kiann khòng-thé ê hîng-thài beh án-tsuánn pān? Í-siōng ê būn-tê bo̍k-tsîng tī kho-ha̍k-kài iáu buē ū bîng-khak ê tap-àn, tik-khak tio̍h ài tán khah tsê-tsuân ê gián-kiù kiat-kó tshut––lâi liáu tsiah thang huê-tap.