全文朗讀 Tsuân-bûn lóng-tho̍k

新型冠狀病毒引起的武漢肺炎疫情愈來愈食力，對舊年年底佇中國武漢爆發到今，已經強欲湠甲全世界矣，世界衛生組織嘛正式宣布講疫情已經達到全球大流行的坎站。除了予愈來愈濟人要意家己個人衛生以外，針對冠狀病毒的討論佮研究嘛愈來愈時行。按照美國病症管制佮預防中心CDC的分類，會穢人的冠狀病毒有七類，其中有四類（229E, NL63, OC43, 佮 HKU1）是真早就予科學家發見會踮人佮人之間流傳的病毒，毋過𪜶通常造成敢若感冒的症頭，真罕得有死亡的案例；另外三類是源自動物的變種冠狀病毒，包括引起2003年的SARS、2012年佇中東流行的MERS、以及現此時當咧佇全球大流行的武漢肺炎。和𪜶的四个親情無仝款，這三號新型的冠狀病毒誠歹，常常造成患者出現嚴重的肺炎，肺纖維化，較嚴重的甚至閣會因為濟濟器官害去來死亡。

Sin-hîng kuan-tsōng-pēnn-to̍k ín-khí ê Bú-hàn-hì-iām i̍k-tsîng lú lâi lú tsia̍h-la̍t, uì kū-nî nî-té tī Tiong-kok Bú-hàn po̍k-huat kàu tann, í-king kiông-beh thuànn kah tsuân sè-kài ah, Sè-kài-uē-sing-tsoo-tsit mā tsìng-sik suan-pòo kóng i̍k-tsîng í-king ta̍t-kàu tsuân-kiû tuā-liû-hîng ê khám-tsām. Tû-liáu hōo lú lâi lú tsē lâng iàu-ì ka-tī kò-jîn uē-sing í-guā, tsiam-tuì kuan-tsōng-pēnn-to̍k ê thó-lūn kap gián-kiù mā lú lâi lú sî-kiânn. Àn-tsiàu Bí-kok pēnn-tsìng kuán-tsè kap ī-hông tiong-sim CDC ê hun-luī, ē uè––lâng ê kuan-tsōng-pēnn-to̍k ū tshit luī, kî-tiong ū sì luī (229E, NL63, OC43, kap HKU1) sī tsin tsá tō hōo kho-ha̍k-ka huat-kiàn ē tiàm lâng kap lâng tsi-kan liû-thuân ê pēnn-to̍k, m̄-koh in thong-siông tsō-sîng kánn-ná kám-mōo ê tsìng-thâu, tsin hán-tit ū sí-bông ê àn-lē; līng-guā sann luī sī guân-tsū tōng-bu̍t ê piàn-tsíng kuan-tsōng-pēnn-to̍k, pau-kuat ín-khí 2003 nî ê SARS, 2012 nî tī Tiong-tang liû-hîng ê MERS, í-ki̍p hiān-tshú-sî tng-teh tī tsuân-kiû tuā-liû-hîng ê Bú-hàn-hì-iām. Hām in sì ê tshin-tsiânn bô-kāng-khuán, tsit sann hō sin-hîng ê kuan-tsōng-pēnn-to̍k tsiânn pháinn, siông-siông tsō-sîng huān-tsiá tshut-hiān giâm-tiōng ê hì-iām, hì-tshiam-î-huà, khah giâm-tiōng ê sīm-tsì koh ē in-uī tsē-tsē khì-kuan hāi––khì lâi sí-bông.

是按怎無仝冠狀病毒會引起無仝程度的病情 Sī-án-tsuánn bô-kāng kuan-tsōng-pēnn-to̍k ē ín-khí bô-kāng thîng-tōo ê pēnn-tsîng

佇2003年SARS爆發進前，佇醫學界普遍的認知裡，冠狀病毒主要是感染動物或者是引起一寡類似感冒的症頭。所致，對常常造成嚴重的肺炎的SARS，科學家頭起先嘛料想袂到伊的病源竟然是冠狀病毒。是按怎平平攏是冠狀病毒，引起SARS，MERS，以及這擺武漢肺炎的新型冠狀病毒（COVID-19）會造成遮爾仔嚴重的病情咧？

Tī 2003 nî SARS po̍k-huat tsìn-tsîng, tī i-ha̍k-kài phóo-phiàn ê jīn-ti––ni̍h, kuan-tsōng-pēnn-to̍k tsú-iàu sī kám-jiám tōng-bu̍t hi̍k-tsiá sī ín-khí tsi̍t-kuá luī-sū kám-mōo ê tsìng-thâu. Sóo-tì, tuì siông-siông tsō-sîng giâm-tiōng ê hì-iām ê SARS, kho-ha̍k-ka thâu-khí-sing mā liāu-sióng-bē-kàu i ê pēnn-guân kìng-jiân sī kuan-tsōng-pēnn-to̍k. Sī-án-tsuánn pênn-pênn lóng-sī kuan-tsōng-pēnn-to̍k, ín-khí SARS, MERS, í-ki̍p tsit-pái Bú-hàn-hì-iām ê sin-hîng kuan-tsōng-pēnn-to̍k (COVID-19) ē tsō-sîng tsiah-nī-á giâm-tiōng ê pēnn-tsîng––leh?

科學家推論講除了咱對這三類源自動物的冠狀病毒無免疫力，予𪜶會當無受控制踮呼吸道內快速生湠以外，𪜶主要感染的細胞種類對𪜶的致病性嘛扮演要緊的角色。彼四號造成敢若普通感冒的冠狀病毒，主要是感染呼吸道頂面部位親像鼻仔、嚨喉的細胞，引起可比講塞鼻、鼻炎、嚨喉疼等等的輕症，對健康通常袂有偌大的威脅。不而過，這三類變種的冠狀病毒，卻會侵入呼吸道下底，感染肺管佮肺組織，常常致使嚴重的肺炎。以SARS病毒來講，伊透過病人拍咳啾抑是咳嗽所噴出來的瀾鬚予人欶入呼吸道以後，會去認帶有一款號做ACE-2受體的細胞，利用和細胞表面的ACE-2受體結合，予伊通感染細胞。因為佇咱呼吸道頂面佮下底以及肺胞細胞的表面攏有ACE-2受體，造成𪜶攏會予SARS病毒感染。肺胞是咱肺部咧進行氣體交換的所在，伊的健全對咱肺功能的維持誠要緊，假使若予病毒感染，閣引起嚴重的免疫反應造成組織損傷，致使伊氣體交換的功能害害去，對咱身體的傷害是不止仔大。根據一个德國團隊的研究，造成武漢肺炎的新型冠狀病毒嘛是利用ACE-2受體來感染細胞，所以伊引起的病症會比一般感冒抑是流行性感冒較傷重。

Kho-ha̍k-ka thui-lūn kóng tû-liáu lán tuì tsit sann luī guân-tsū tōng-bu̍t ê kuan-tsōng-pēnn-to̍k bô bián-i̍k-li̍k, hōo in ē-tàng bô siū khòng-tsè tiàm hoo-khip-tō lāi khuài-sok senn-thuànn í-guā, in tsú-iàu kám-jiám ê sè-pau tsióng-luī tuì in ê tì-pēnn-sìng mā pān-ián iàu-kín ê kak-sik. Hit sì hō tsō-sîng kánn-ná phóo-thong-kám-mōo ê kuan-tsōng-pēnn-to̍k, tsú-iàu sī kám-jiám hoo-khip-tō tíng-bīn ê pōo-uī tshin-tshiūnn phīnn-á, nâ-âu ê sè-pau, ín-khí khó-pí kóng sat-phīnn, phīnn-iām, nâ-âu-thiànn tíng-tíng ê khin-tsìng, tuì kiān-khong thong-siông bē ū guā-tuā ê ui-hia̍p. Put-jî-kò, tsit sann luī piàn-tsíng ê kuan-tsōng-pēnn-to̍k, khiok ē tshim-ji̍p hoo-khip-tō ē-té, kám-jiám hì-kńg kap hì-tsoo-tsit, siông-siông tì-sú giâm-tiōng ê hì-iām. Í SARS pēnn-to̍k lâi kóng, i thàu-kuè pēnn-lâng phah-kha-tshiùnn a̍h-sī ka-sàu sóo phùn––tshut-lâi ê nuā-tshiu hōo lâng suh ji̍p hoo-khip-tō í-āu, ē khì jīn tài ū tsi̍t-khuánn hō-tsò ACE-2 siū-thé ê sè-pau, lī-iōng hām sè-pau piáu-bīn ê ACE-2 siū-thé kiat-ha̍p, hōo i thang kám-jiám sè-pau. In-uī tī lán hoo-khip-tō tíng-bīn kap ē-té í-ki̍p hì-pau-sè-pau ê piáu-bīn lóng ū ACE-2 siū-thé, tsō-sîng in lóng ē hōo SARS pēnn-to̍k kám-jiám. Hì-pau sī lán hì-pōo teh tsìn-hîng khì-thé kau-uānn ê sóo-tsāi, i ê kiān-tsuân tuì lán hì-kong-lîng ê î-tshî tsiânn iàu-kín, ká-sú nā hōo pēnn-to̍k kám-jiám, koh ín-khí giâm-tiōng ê bián-i̍k-huán-ìng tsō-sîng tsoo-tsit sún-siong, tì-sú i khì-thé-kau-uānn ê kong-lîng hāi-hāi––khì, tuì lán sin-thé ê siong-hāi sī put-tsí-á tuā. Kin-kì tsi̍t ê Tik-kok thuân-tuī ê gián-kiù, tsō-sîng Bú-hàn-hì-iām ê sin-hîng kuan-tsōng-pēnn-to̍k mā sī lī-iōng ACE-2 siū-thé lâi kám-jiám sè-pau, sóo-í i ín-khí ê pēnn-tsìng ē pí it-puann kám-mōo a̍h-sī liû-hîng-sìng kám-mōo khah siong-tiōng.

是按怎查埔人著病了有較懸的死亡率？Sī-án-tsuánn tsa-poo-lâng tio̍h-pēnn liáu ū khah kuân ê sí-bông-lu̍t?

中國武漢大學針對著武漢肺炎的病人所做的分析，發見查埔人若著病會比查某人較𠢕出現嚴重的病情，整體的死亡率嘛較懸。雖罔有流行病學家認為𪜶統計的病人人數猶無夠額通做出有統計意義的結論，毋過若參考過去SARS佮MERS病例的資料，冠狀病毒對查埔人的威脅確實是較大。香港大學的學者針對2003年佇香港著SARS的病人所做的調查就顯示，查埔人著SARS的死亡率有欲22%，相比起來，查某人約略是13%。根據WHO統計的資料，對2017年到2018年著MERS的患者，查埔人的死亡率仝款是較懸，有32.1%，查某人干焦有25.8%。是按怎查埔人會遮衰尾，遮頇顢對抗病毒咧？

Tiong-kok Bú-hàn-tāi-ha̍k tsiam-tuì tio̍h Bú-hàn-hì-iām ê pēnn-lâng sóo-tsò ê hun-sik, huat-kiàn tsa-poo-lâng nā tio̍h pēnn ē pí tsa-bóo-lâng khah gâu tshut-hiān giâm-tiōng ê pēnn-tsîng, tsíng-thé ê sí-bông-lu̍t mā khah kuân. Sui-bóng ū liû-hîng-pēnn ha̍k-ka jīn-uî in thóng-kè ê pēnn-lâng lâng-sòo iáu bô-kàu-gia̍h thang tsò tshut ū thóng-kè ì-gī ê kiat-lūn, m̄-koh nā tsham-khó kuè-khì SARS kap MERS pēnn-lē ê tsu-liāu, kuan-tsōng-pēnn-to̍k tuì tsa-poo-lâng ê ui-hia̍p khah-si̍t sī khah tuā. Hiong-káng-tāi-ha̍k ê ha̍k-tsiá tsiam-tuì 2003 nî tī Hiong-káng tio̍h SARS ê pēnn-lâng sóo-tsò ê tiâu-tsa tō hián-sī, tsa-poo-lâng tio̍h SARS ê sí-bông-lu̍t ū beh 22%, sio-pí––khí-lâi, tsa-bóo-lâng iok-lio̍k sī 13%. Kin-kì WHO thóng-kè ê tsu-liāu,  tuì 2017 nî kàu 2018 nî tio̍h MERS ê huān-tsiá, tsa-poo-lâng ê sí-bông-lu̍t kāng-khuánn sī khah kuân, ū 32.1%, tsa-bóo-lâng kan-na ū 25.8%. Sī-án-tsuánn tsa-poo-lâng ē tsiah sue-bué, tsiah hân-bān tuì-khòng pēnn-to̍k leh?

針對這个男女著病死亡率的精差，有科學家憢疑男性佮女性無仝的性染色體，無的確佇病情的發展裡扮演要緊的角色。查某人的性染色體是兩个X，查埔人是X佮Y，對任何佇X染色體的基因來講，若出現突變，對查埔人的危害會較大，因為𪜶干焦有一條X染色體；相比起來，查某人因為有兩條X染色體，準講其中一條出問題，閣有另外彼條通做ióo-bih，影響較無遐大。因為予SARS佮武漢肺炎病毒用來感染細胞的ACE-2受體的基因，就徛佇X染色體，設使若今仔日其中一个ACE-2受體的結構出現變異，予帶這个突變受體的細胞變做較𠢕予病毒感染，對干焦有一條X染色體的查埔人來講就是一个大災厄，查某人因為閣有另外彼條就較無要緊。

Tsiam-tuì tsit ê lâm-lú tio̍h-pēnn sí-bông-lu̍t ê tsing-tsha, ū kho-ha̍k-ka giâu-gî lâm-sìng kap lú-sìng bô-kāng ê sìng-ní-sik-thé, bô-tik-khak tī pēnn-tsîng ê huat-tián––ni̍h pān-ián iàu-kín ê kak-sik. Tsa-bóo-lâng ê sìng-ní-sik-thé sī nn̄g ê X, tsa-poo-lâng sī X kap Y, tuì jīm-hô tī X ní-sik-thé ê ki-in lâi kóng, nā tshut-hiān tu̍t-piàn, tuì tsa-poo-lâng ê guî-hāi ē khah tuā, in-uī in kan-na ū tsi̍t tiâu X ní-sik-thé; sio-pí––khí-lâi, tsa-bóo-lâng in-uī ū nn̄g tiâu X ní-sik-thé, tsún-kóng kî-tiong tsi̍t tiâu tshut-būn-tê, koh ū līng-guā hit-tiâu thang tsò ióo-bih, íng-hióng khah bô hiah tuā. In-uī hōo SARS kap Bú-hàn-hì-iām pēnn-to̍k iōng-lâi kám-jiám sè-pau ê ACE-2 siū-thé ê ki-in, tō khiā tī X ní-sik-thé, siat-sú nā kin-á-ji̍t kî-tiong tsi̍t-ê ACE-2 siū-thé ê kiat-kòo tshut-hiān piàn-ī, hōo tài tsit ê tu̍t-piàn siū-thé ê sè-pau piàn-tsò khah gâu hōo pēnn-to̍k kám-jiám, tuì kan-na ū tsi̍t tiâu X ní-sik-thé ê tsa-poo-lâng lâi kóng tō-sī tsi̍t ê tuā tsai-eh, tsa-bóo-lâng in-uī koh-ū līng-guā hit-tiâu tō khah bô-iàu-kín.

除了X染色體的因素以外，男女佇生理上上大的差別就是無仝性hôo-lú-bóng的分泌。往過就捌有文獻證明女性hôo-lú-bóng有抗發炎的功能，這無定著是保護婦人人健康的一个好機制，因為走傷雄的發炎反應常常是SARS造成肺功能損害的因端。為著欲了解性hôo-lú-bóng對病毒致病力的影響，科學家佇實驗室共SARS病毒注射入仝年歲毋過無仝性別的鳥鼠仔體內。𪜶的結果顯示鳥鼠仔公比鳥鼠仔母出現較嚴重的肺炎，若開刀共鳥鼠仔母專門咧分泌女性hôo-lú-bóng的卵巢提掉，或者是予伊食會抑制女性hôo-lú-bóng運作的藥物，會予鳥鼠仔母的病情惡化，證明女性hôo-lú-bóng對鳥鼠仔母的利益。

Tû-liáu X ní-sik-thé ê in-sòo í-guā, lâm-lú tī sing-lí-siōng siōng-tuā ê tsha-pia̍t tō-sī bô-kāng sìng-hôo-lú-bóng ê hun-pì. Íng-kuè tō bat ū bûn-hiàn tsìng-bîng lú-sìng hôo-lú-bóng ū khòng huat-iām ê kong-lîng, tse bô-tiānn-tio̍h sī pó-hōo hū-jîn-lâng kiān-khong ê tsi̍t ê hó ki-tsè, in-uī tsáu siunn hiông ê huat-iām-huán-ìng siông-siông sī SARS tsō-sîng hì-kong-lîng sún-hāi ê in-tuann. Uī-tio̍h beh liáu-kái sìng-hôo-lú-bóng tuì pēnn-to̍k tì-pēnn-li̍k ê íng-hióng, kho-ha̍k-ka tī si̍t-giām-sik kā SARS pēnn-to̍k tsù-siā ji̍p kāng nî-huè m̄-koh bô-kāng sìng-pia̍t ê niáu-tshí-á thé-lāi. In ê kiat-kó hián-sī niáu-tshí-á kang pí niáu-tshí-á bó tshut-hiān khah giâm-tiōng ê hì-iām, nā khui-to kā niáu-tshí-á bó tsuan-bûn teh hun-pì lú-sìng hôo-lú-bóng ê nn̄g-tsâu the̍h-tiāu, hi̍k-tsiá sī hōo i tsia̍h ē ah-tsè lú-sìng hôo-lú-bóng ūn-tsok ê io̍h-bu̍t, ē hōo niáu-tshí-á bó ê pēnn-tsîng ok-huà, tsìng-bîng lú-sìng hôo-lú-bóng tuì niáu-tshí-á bó ê lī-ik.

復原的病人敢是就有免疫力？Ho̍k-guân ê pēnn-lâng kám sī tō ū bián-i̍k-li̍k

一般來講，若著過一改病，就會對仝一款病毒有維持規世人的免疫力，除非病毒突變，無咱袂閣再予伊穢著。毋過有中國的醫生就警告講：著武漢肺炎原全的病人，出院了後嘛是有可能閣再著鏢。雖罔目前科學界對這个新型冠狀病毒猶無夠了解，無人敢掛保證講是會閣著抑是袂閣著，毋過早前針對著SARS的病人所做的研究，就予咱發見確實是有這个風險佇咧。中國的科學家發見復原的病人體內抗SARS病毒的抗體量袂維持偌久，平均干焦會使擋兩冬，紲落去抗體的濃度就直直降，3冬以後若閣拄著病毒，恐驚就無保護力矣。

It-puann-lâi-kóng, nā tio̍h kuè tsi̍t kái pēnn, tō ē tuì kāng-tsi̍t-khuánn pēnn-to̍k ū î-tshî kui-sì-lâng ê bián-i̍k-li̍k, tû-hui pēnn-to̍k tu̍t-piàn, bô lán bē koh tsài hōo i uè––tio̍h. M̄-koh ū Tiong-kok ê i-sing tō kíng-kò kóng: tio̍h Bú-hàn-hì-iām guân-tsuân ê pēnn-lâng, tshut-īnn liáu-āu mā-sī ū khó-lîng koh tsài tio̍h pio. Sui-bóng bo̍k-tsîng kho-ha̍k-kài tuì tsit-ê sin-hîng kuan-tsōng-pēnn-to̍k iáu bô kàu liáu-kái, bô lâng kánn kuà-pó-tsìng kóng sī ē koh tio̍h a̍h-sī bē koh tio̍h, m̄-koh tsá-tsîng tsiam-tuì tio̍h SARS ê pēnn-lâng sóo-tsò ê gián-kiù, tō hōo lán huat-kiàn khak-si̍t sī ū tsit-ê hong-hiám tī––teh. Tiong-kok ê kho-ha̍k-ka huat-kiàn ho̍k-guân ê pēnn-lâng thé-lāi khòng SARS pēnn-to̍k ê khòng-thé liōng bē î-tshî guā kú, pîng-kin kan-na ē-sái tòng nn̄g tang, suà––lo̍h-khì khòng-thé ê lông-tōo tō ti̍t-ti̍t kàng, 3 tang í-āu nā koh tú-tio̍h pēnn-to̍k, khióng-kiann tō bô pó-hōo-li̍k––ah.

佳哉因為SARS病毒本身傷過毒，予伊穢著的人定定攏是重病，而且嘛愛有症狀才會穢人，予衛生單位會當透過隔離患者共伊佇人佮人之間的傳播阻斷，目前伊已經無咧佇人類社會裡流傳矣。SARS病毒本身嘛因為突變傷大無才調反轉去感染原底的宿主，予伊算是佇自然界絕種，無通閣來威脅人類健康。毋過這擺的新型冠狀病毒無仝，穢著的人有濟濟是無明顯症頭的帶病者，而且𪜶就算無症頭嘛會穢人，予伊愈僫對付，有流行病學的學者就認為伊無定著會成做親像流行性感冒彼款的病毒，踮人類社會定根，所擺疫苗的開發就誠要緊，但是到底咱敢有才調發展出對新型冠狀病毒的長期免疫力，對疫苗的保護力就是一个大考驗。

Ka-tsài in-uī SARS pēnn-to̍k pún-sin siunn kuè to̍k, hōo i uè––tio̍h ê lâng tiānn-tiānn lóng-sī tāng-pēnn, jî-tshiánn mā ài ū tsìng-tsōng tsiah ē uè––lâng, hōo uē-sing tan-uī ē-tàng thàu-kuè keh-lî huān-tsiá kā i tī lâng kap lâng tsi-kan ê thuân-pòo tsóo-tn̄g, bo̍k-tsîng i í-king bô teh tī jîn-luī siā-huē ni̍h liû-thuân––ah. SARS pēnn-to̍k pún-sin mā in-uī tu̍t-piàn siunn-tuā bô tsâi-tiāu huán tńg khì kám-jiám guân-té ê siok-tsú, hōo i sǹg-sī tī tsū-jiân-kài tsua̍t-tsíng, bô thang koh lâi ui-hia̍p jîn-luī kiān-khong. M̄-koh tsit-pái ê sin-hîng kuan-tsōng-pēnn-to̍k bô kāng, uè––tio̍h ê lâng ū tsē-tsē sī bô bîng-hián tsìng-thâu ê tài-pēnn-tsiá, jî-tshiánn in tō-sǹg bô tsìng-thâu mā ē uè––lâng, hōo i lú oh tuì-hù, ū liû-hîng-pēnn-ha̍k ê ha̍k-tsiá tō jīn-uî i bô-tiānn-tio̍h ē tsiânn-tsò tshin-tshiūnn liû-hîng-sìng kám-mōo hit khuán ê pēnn-to̍k, tiàm jîn-luī siā-huē tīng-kin, sóo-pái i̍k-biâu ê khai-huat tō tsiânn iàu-kín,  tān-sī tàu-té lán kám ū tsâi-tiāu huat-tián tshut tuì sin-hîng kuan-tsōng-pēnn-to̍k ê tn̂g-kî bián-i̍k-li̍k, tuì i̍k-biâu ê pó-hōo-li̍k tō-sī tsi̍t-ê tuā khó-giām.