全文朗讀 Tsuân-bûn lóng-tho̍k

抗生素原底是治療細菌感染的好藥方，毋過煞因為濫糝使用，培養出那來那濟袂驚抗生素的超級細菌。所致，足濟以早干焦是小可仔代誌的感染，煞因為細菌產生抗藥性，變做無藥通醫。 世界衛生組織就捌共全世界警告過，對幾若種抗生素攏有抗藥性的病菌，是21世紀對人類的健康上大的威脅之一。

Khòng-sing-sòo guân-té sī tī-liâu sè-khún kám-jiám ê hó io̍h-hng, m̄-koh suah in-uī lām-sám sú-iōng, puê-ióng-tshut ná lâi ná tsē bē kiann khòng-sing-sòo ê tshiau-kip-sè-khún. Sóo-tì, tsiok-tsē í-tsá kan-na sī sió-khuá-á tāi-tsì ê kám-jiám, suah in-uī sè-khún sán-sing khòng-io̍h-sìng, piàn-tsò bô io̍h thang i. Sè-kài uē-sing tsoo-tsit tō bat kā tsuân-sè-kài kíng-kò––kuè, tuì kuí-nā-tsióng khòng-sing-sòo lóng ū khòng-io̍h-sìng ê pēnn-khún, sī 21 sè-kí tuì jîn-luī ê kiān-khong siōng tuā ê ui-hia̍p tsi-it.

細菌抗藥性的產生 Sè-khún khòng-io̍h-sìng ê sán-sing

是按怎細菌會發展出抗藥性？根據演化論「適者生存」的概念，佇一个族群內底，通常攏會有一寡成員因為特殊的基因組成，生成具備適應特定環境壓力的能力，予𪜶會當佇極端環境造成其他的成員無法度生存的狀況之下，沓沓仔生湠擴張，紲落去閣會共𪜶的優勢基因遺傳予下一代，成做族群裡的優勢種。細菌嘛是仝款，對抗生素無抵抗力的細菌會予抗生素刣死，有抗藥性的細菌會佇無其他的細菌和𪜶搶資源之下，快速生湠擴張。毋過，和其他的生物無仝，細菌的抗藥性基因毋但會使對母體遺傳予分裂出來的新細菌，而且閣會佇無仝細菌之間流傳，予原底無抗藥性的病菌，毋免倚靠基因突變就會使自然而然接受著無仝抗藥基因，成做對幾若種抗生素攏有抗藥性的超級病菌。

Sī-án-tsuánn sè-khún ē huat-tián tshut khòng-io̍h-sìng? Kin-kì ián-huà-lūn “sik-tsiá sing-tsûn” ê kài-liām, tī tsi̍t-ê tso̍k-kûn lāi-té, thong-siông lóng ē ū tsi̍t-kuá sîng-uân in-uī ti̍k-sû ê ki-in tsoo-sîng, senn-sîng kū-pī sik-ìng ti̍k-tīng khuân-kíng ap-li̍k ê lîng-li̍k, hōo in ē-tàng tī ki̍k-tuan khuân-kíng tsō-sîng kî-tha ê sîng-uân bô-huat-tōo sing-tsûn ê tsōng-hóng-tsi-hā, ta̍uh-ta̍uh-á senn-thuànn khok-tiong, suà––lo̍h-khì koh ē kā in ê iu-sè ki-in uî-thuân hōo ē-tsi̍t-tāi, tsiânn-tsò tso̍k-kûn ni̍h ê iu-sè-tsíng. Sè-khún mā sī kāng-khuán, tuì khòng-sing-sòo bô tí-khòng-li̍k ê sè-khún ē hōo khòng-sing-sòo thâi––sí, ū khòng-io̍h-sìng ê sè-khún ē tī bô kî-tha ê sè-khún hām in tshiúnn tsu-guân tsi-hā, khuài-sok senn-thuànn khok-tiong. M̄-koh, hām kî-tha ê sing-bu̍t bô-kāng, sè-khún ê khòng-io̍h-sìng ki-in m̄-nā ē-sái tuì bú-thé uî-thuân hōo hun-lia̍t––tshut-lâi ê sin sè-khún, jî-tshiánn koh ē tī bô-kāng sè-khún tsi-kan liû-thuân, hōo guân-té bô khòng-io̍h-sìng ê pēnn-khún, m̄-bián uá-khò ki-in tu̍t-piàn tō ē-sái tsū-jiân-jî-jiân tsiap-siū tio̍h bô-kāng khòng-io̍h ki-in, tsiânn-tsò tuì kuí-nā-tsióng khòng-sing-sòo lóng ū khòng-io̍h-sìng ê tshiau-kip-pēnn-khún.

抗藥性湠開的機制 khòng-io̍h-sìng thuànn-khui ê ki-tsè

是啥物機制予細菌的抗藥性會當佇族群內和族群之間湠開？欲回答這个問題，咱代先著愛先了解細菌的生理結構：

Sī siánn-mi̍h ki-tsè hōo sè-khún ê khòng-io̍h-sìng ē-tàng tī tso̍k-kûn lāi hām tso̍k-kûn tsi-kan thuànn-khui? Beh huê-tap tsit ê būn-tê, lán tāi-sing tio̍h ài sing liáu-kái sè-khún ê sing-lí kiat-kòo:

細菌是單細胞的原核生物，和其他的真核生物無仝款，伊無細胞核共家己的遺傳物質DNA包起來，而且除了染色體DNA以外，細菌通常閣有一个一个生做敢若手環的質體DNA。一般來講，予細菌會當應付外來環境挑戰的基因，比論講抗藥性基因，通常來自質體DNA。佮染色體DNA無仝款，一个細菌細胞通常攏有幾若份的質體DNA，予伊有才調表現夠額的抗藥基因來保護細菌袂受抗生素毒殺。

Sè-khún sī tan-sè-pau ê guân-hi̍k sing-bu̍t, hām kî-tha ê tsin-hi̍k sing-bu̍t bô-kāng-khuán, i bô sè-pau-hi̍k kā ka-tī ê uî-thuân-bu̍t-tsit DNA pau––khí-lâi, jî-tshiánn tû-liáu ní-sik-thé DNA í-guā, sè-khún thong-siông koh ū tsi̍t ê tsi̍t ê senn tsò kánn-ná tshiú-khuân ê tsit-thé DNA. It-puann lâi kóng, hōo sè-khún ē-tàng ìng-hù guā-lâi khuân-kíng thiáu-tsiàn ê ki-in, pí-lūn kóng khòng-io̍h-sìng ki-in, thong-siông lâi-tsū tsit-thé DNA. Kap ní-sik-thé DNA bô-kāng-khuán, tsi̍t-ê sè-khún sè-pau thong-siông lóng ū kuí-nā-hūn ê tsit-thé DNA, hōo i ū-tsâi-tiāu piáu-hiān kàu-gia̍h ê khòng-io̍h ki-in lâi pó-hōo sè-khún bē siū khòng-sing-sòo to̍k-sat.

質體閣有一項對細菌生存有大利益的功能，就是伊會透過細菌和細菌之間的接觸，來佇無仝細菌之間交流，也就是講無仝細菌會當互相分享對抗無仝抗生素的抗藥性基因，予各種抗藥性基因佇無仝細菌族群裡真緊就湠開，無偌久就培養出濟濟超級細菌。

Tsit-thé koh ū tsi̍t-hāng tuì sè-khún sing-tsûn ū tuā lī-ik ê kong-lîng, tō-sī i ē thàu-kuè sè-khún hām sè-khún tsi-kan ê tsiap-tshiok, lâi tī bô kāng sè-khún tsi-kan kau-liû, iā-tō-sī kóng bô-kāng sè-khún ē hōo-siong hun-hióng tuì-khòng bô-kāng khòng-sing-sòo ê khòng-io̍h-sìng ki-in, hōo kok-tsióng khòng-io̍h-sìng ki-in tī bô-kāng sè-khún tso̍k-kûn––ni̍h tsin kín tō thuànn-khui, bô guā kú tō puê-ióng tshut tsē-tsē tshiau-kip-sè-khún.

這个會當予基因有才調迒過個體甚至物種之間的界線來傳播的現象，予抗藥性基因有才調對對人體無害的大腸桿菌傳予有致病力的葡萄球菌，紲落來閣共伊傳予別種病菌，造成細菌抗藥性湠開的速度比單純用演化論的角度來看加較緊，這个機制凡勢是連提出演化論的英國遺傳學家Darwin嘛料想袂到。

Tsit-ê ē-tàng hōo ki-in ū tsâi-tiāu hānn-kuè kò-thé sīm-tsì bu̍t-tsióng tsi-kan ê kài-suànn lâi thuân-pòo ê hiān-siōng, hōo khòng-io̍h-sìng ki-in ū tsâi-tiāu tuì tuì jîn-thé bô hāi ê tuā-tn̂g-kuáinn-khún thuân hōo ū tì-pēnn-li̍k ê phû-tô-kiû khún, suà––lo̍h-lâi koh kā i thuân hōo pa̍t-tsióng pēnn-khún, tsō-sîng sè-khún khòng-io̍h-sìng thuànn-khui ê sok-tōo pí tan-sûn iōng ián-huà-lūn ê kak-tōo lâi khuànn ke khah kín, tsit-ê ki-tsè huān-sè sī liân thê-tshut ián-huà-lūn ê Ing-kok uî-thuân-ha̍k-ka Darwin mā liāu-sióng-bē-kàu.

今年五月，一个法國的研究團隊，閣發見細菌有一个避免家己予抗生素毒殺的好家私。𪜶發見著細菌細胞表面有誠濟會使排除各種外來毒素的phàng-phuh，透過遮的phàng-phuh不斷共進入細胞內的抗生素擲挕捒，會當抑制細胞內抗生素的量，予對抗生素原底無免疫力的細菌，嘛會當佇有抗生素的環境下暫時存活，予𪜶有時間等待其他的細菌共有抗藥性基因的質體DNA分享予𪜶。

Kin-nî gōo––gue̍h, tsi̍t-ê Huat-kok ê gián-kiù thuân-tuī, koh huat-kiàn sè-khún ū tsi̍t-ê pī-bián ka-tī hōo khòng-sing-sòo to̍k-sat ê hó ke-si. In huat-kiàn tio̍h sè-khún sè-pau piáu-bīn ū tsiânn-tsē ē-sái pâi-tû kok-tsióng guā-lâi to̍k-sòo ê phàng-phuh, thàu-kuè tsia-ê phàng-phuh put-tuān kā tsìn-ji̍p sè-pau lāi ê khòng-sing-sòo tàn-hìnn-sak, ē-tàng ah-tsè sè-pau-lāi khòng-sing-sòo ê liōng, hōo tuì khòng-sing-sòo guân-té bô bián-i̍k-li̍k ê sè-khún, mā ē-tàng tī ū khòng-sing-sòo ê khuân-kíng-hā tsiām-sî tsûn-ua̍h, hōo in ū sî-kan tán-thāi kî-tha ê sè-khún kā ū khòng-io̍h-sìng ki-in ê tsit-thé DNA hun-hióng hōo in.

一場拍袂煞鼓的戰役 tsi̍t-tiûnn phah bē suah-kóo ê tsiàn-i̍k

佇歷史上人類和細菌的軍備競賽中，定定攏是細菌占贏面較濟，中世紀發生佇歐洲的烏死病，就刣死彼當陣歐洲三分之一的人，比例超過第二次世界大戰造成的5%人口死亡。不而過佇二十世紀初抗生素的發現，予人類佇這場戰役中取得短暫的勝利，細菌感染無閣是偌嚴重的代誌，濟濟人甚至開始相信人定勝天，無疑悟佇短短的幾十年內，局勢改變，細菌利用會使迒個體傳播的質體DNA，予抗藥性基因快速湠開。雖罔科學家會使利用分子生物科技，創造出新的抗生素來取代舊的，毋過醫學研究的速度常常綴細菌演化的速度袂著，那來那濟醫生拄著無藥仔通醫的困境。現此時濟濟微生物學家當咧研究利用其他非抗生素的方法，來設法治療細菌感染的病症，向望有一工會當佇這場那來那歹拍的戰役中取勝。

Tī li̍k-sú siōng jîn-luī hām sè-khún ê kun-pī-kīng-sài tiong, tiānn-tiānn lóng sī sè-khún tsiàm-iânn-bīn khah tsē, tiong-sè-kí huat-sing tī Au-tsiu ê oo-sí-pēnn, tō thâi-sí hit-tang-tsūn Au-tsiu sann-hun-tsi-it ê lâng, pí-lē tshiau-kuè tē-jī-tshù sè-kài-tāi-tsiàn tsō-sîng ê 5-pha jîn-kháu sí-bông. Put-jî-kò tī jī-tsa̍p sè-kí tshoo khòng-sing-sòo ê huat-hiān, hōo jîn-luī tī tsit-tiûnn tsiàn-i̍k tiong tshú-tit té-tsiām ê sìng-lī, sè-khún kám-jiám bô-koh sī guā giâm-tiōng ê tāi-tsì, tsē-tsē lâng sīm-tsì khai-sí siong-sìn jîn-tīng sìng-thian, bô-gî-ngōo tī té-té ê kuí-tsa̍p-nî lāi, kio̍k-sè kái-piàn, sè-khún lī-iōng ē-sái hānn kò-thé thuân-pòo ê tsit-thé DNA, hōo khòng-io̍h-sìng ki-in khuài-sok thuànn-khui. Sui-bóng kho-ha̍k-ka ē-sái lī-iōng hun-tsú-sing-bu̍t-kho-ki, tshòng-tsō tshut sin ê khòng-sing-sòo lâi tshú-tāi kū ê, m̄-koh i-ha̍k gián-kiù ê sok-tōo siông-siông tuè sè-khún ián-huà ê sok-tōo bē tio̍h, ná lâi ná tsē i-sing tú-tio̍h bô io̍h-á thang i ê khùn-kíng. Hiān-tshú-sî tsē-tsē bî-sing-bu̍t ha̍k-ka tng-teh gián-kiù lī-iōng kî-tha hui khòng-sing-sòo ê hong-huat, lâi siat-huat tī-liâu sè-khún kám-jiám ê pēnn-tsìng, ǹg-bāng ū tsi̍t kang ē-tàng tī tsit-tiûnn ná lâi ná pháinn phah ê tsiàn-i̍k tiong tshú-sìng.