全文朗讀 Tsuân-bûn lóng-tho̍k

空氣汙染對咱的身體，尤其是肺部健康的影響不止仔大。根據世界衛生組織的資料，佇2012年全球有700外萬人因為欶傷濟垃圾氣來死亡，也就是每八个死亡案例裡，就有一个是空氣汙染造成的。濟濟科學研究嘛顯示汽柴油車所排放的油煙和幼浮塗粉對健康的危害袂輸食薰。美國醫學會雜誌上新的一篇論文閣指出，蹛佇空氣汙染嚴重的所在，逐工欶垃圾的空氣，增加人著肺窒病（肺塞病）的風險，佮一工噗一包薰相當。

Khong-khì u-jiám tuì lán ê sin-thé, iû-kî sī hì-pōo kiān-khong ê íng-hióng put-tsí-á tuā. Kin-kì sè-kài-uē-sing-tsoo-tsit ê tsu-liāu, tī 2012 nî tsuân-kiû ū 700 guā bān lâng in-uī suh siunn-tsē lah-sap-khuì lâi sí-bông, iā-tō-sī muí pueh-ê sí-bông àn-lē––ni̍h, tō ū tsi̍t-ê sī khong-khì u-jiám tsō-sîng––ê. Tsē-tsē kho-ha̍k-gián-kiù mā hián-sī khì-tshâ-iû-tshia sóo pâi-hòng ê iû-ian hām iù-phû-thôo-hún tuì kiān-khong ê guî-hāi bē su tsia̍h-hun. Bí-kok i-ha̍k-huē tsa̍p-tsì siōng sin ê tsi̍t-phinn lūn-bûn koh tsí-tshut, tuà tī khong-khì u-jiám giâm-tiōng ê sóo-tsāi, ta̍k-kang suh lah-sap ê khong-khì, tsing-ka lâng tio̍h hì-that-pēnn ê hong-hiám, kah tsi̍t-kang pok tsi̍t-pau hun siong-tong.

肺窒病 Hì-that-pēnn

肺窒病，學名是「慢性阻窒性肺病」，排台灣十大死因的第七名，佇美國甚至是第三大的死因。伊的病因是源自肺部欶入傷濟腌臢氣，比論講食傷濟薰，引起慢性發炎傷著肺管和肺泡，終其尾予肺部吸收sàng-sòo佮排出二氧化碳的功能害了了，伊通常予醫生認定是食薰所引起的病。毋過，這个由R. Graham Barr教授所𤆬領的研究團隊，經過18冬的時間，觀察7000外个無仝族群，蹛佇六个無仝城市，無仝年歲的美國人，𪜶肺功能受無仝空氣汙染物影響的變化。發見就算平常時無咧食薰抑是無欶著二手薰的人，年久月深一直欶䆀空氣以後嘛是會著肺窒病。

Hì-that-pēnn, ha̍k-miâ sī “bān-sìng tsóo-that-sìng hì-pēnn”, pâi Tâi-uân tsa̍p-tuā-sí-in ê tē-tshit-miâ, tī Bí-kok sīm-tsì sī tē-sann-tuā ê sí-in. I ê pēnn-in sī guân-tsū hì-pōo suh-ji̍p siunn-tsē a-tsa-khuì, pí-lūn kóng tsia̍h siunn tsē hun, ín-khí bān-sìng huat-iām siong-tio̍h hì-kńg hām hì-pho, tsiong-kî-bué hōo hì-pōo khip-siu sàng-sòo kap pâi-tshut jī-ióng-huà-thuànn ê kong-lîng hāi-liáu-liáu, i thong-siông hōo i-sing jīn-tīng sī tsia̍h-hun sóo ín-khí ê pēnn. M̄-koh, tsit-ê iû R. Graham Barr kàu-siū sóo tshuā-niá ê gián-kiù-thuân-tuī, king-kuè tsa̍p-pueh-tang ê sî-kan, kuan-tshat tshit-tshing-guā ê bô-kāng tso̍k-kûn, tuà tī la̍k-ê bô-kāng siânn-tshī, bô-kāng nî-huè ê Bí-kok-lâng, in hì-kong-lîng siū bô-kāng khong-khì u-jiám-bu̍t íng-hióng ê piàn-huà. Huat-kiàn tō sǹg pîng-siông-sî bô-teh tsia̍h-hun a̍h-sī bô suh-tio̍h jī-tshiú-hun ê lâng, nî-kú-gue̍h-tshim it-ti̍t suh bái-khong-khì í-āu mā-sī ē tio̍h hì-that-pēnn.

臭氧是肺窒病的兇手 Tshàu-ióng sī hì-that-pēnn ê hiong-tshiú

佇這个對2000年到2018年的研究，Barr教授定期利用電腦斷層分析這7000外人的肺功能變化，閣共伊佮空氣中無仝汙染物的濃度做比較。伊發見著若斟酌共四種主要的空氣汙染物做分析，也就是臭氧、幼浮塗粉、氮氧化物以及烏碳，臭氧是予人著肺窒病的兇手。因為佇研究進行的期間，幼浮塗粉、氮氧化物以及烏碳的排放，受美國空氣淨化法的管制有咧減少，獨獨是空氣中臭氧的量不斷咧增加，拄仔好佮著肺窒病的病人病情沓沓仔咧惡化相干。而且研究團隊閣觀察著，若長期欶過量的臭氧，對肺部的傷害會和長期食薰差不多。為怎樣空氣中的臭氧會直直夯懸？伊是按怎影響人的肺部健康咧？

Tī tsit-ê tuì 2000 nî kàu 2018 nî ê gián-kiù, Barr kàu-siū tīng-kî lī-iōng tiān-náu-tuān-tsân hun-sik tsit tshit-tshing-guā lâng ê hì-kong-lîng piàn-huà, koh kā i kap khong-khì-tiong bô-kāng u-jiám-bu̍t ê lông-tōo tsò pí-kàu. I huat-kiàn-tio̍h nā tsim-tsiok kā sì-tsióng tsú-iàu ê khong-khì u-jiám-bu̍t tsò hun-sik, iā-tō-sī tshàu-ióng, iù-phû-thôo-hún, tām-ióng-huà-bu̍t í-ki̍p oo-thuànn, tshàu-ióng sī hōo lâng tio̍h hì-that-pēnn ê hiong-tshiú. In-uī tī gián-kiù tsìn-hîng ê kî-kan, iù-phû-thôo-hún, tām-ióng-huà-bu̍t í-ki̍p oo-thuànn ê pâi-hòng, siū Bí-kok khong-khì tshing-tsīng-huat ê kuán-tsè ū teh kiám-tsió, to̍k-to̍k sī khong-khì-tiong tshàu-ióng ê liōng put-tuān teh tsing-ka, tú-á-hó kah tio̍h hì-that-pēnn ê pēnn-lâng pēnn-tsîng ta̍uh-ta̍uh-á teh ok-huà siong-kan. Jî-tshiánn gián-kiù-thuân-tuī koh kuan-tshat-tio̍h, nā tn̂g-kî suh kuè-liōng ê tshàu-ióng, tuì hì-pōo ê siong-hāi ē hām tn̂g-kî tsia̍h-hun tsha-put-to. Uī-tsuánn-iūnn khong-khì-tiong ê tshàu-ióng ē ti̍t-ti̍t giâ-kuân? I sī án-tsuánn íng-hióng lâng ê hì-pōo kiān-khong––leh?

 臭氧的害 Tshàu-ióng ê hāi

若講著臭氧，我想大多數的人隨聯想著保護地球袂受日頭紫外線傷害的臭氧層，若按呢，伊照講是對地球的生物包括咱人類在內有大利益才著，哪會煞成做汙染物咧？無毋著，佇高層大氣的臭氧，會替咱共有害的紫外線吸收，毋過佇地面的臭氧，毋但無保護人的利益，而且閣會傷害咱的健康。這是因為臭氧本身是一種誠強的氧化劑，若予人欶入去肺部，會造成肺組織的損傷，算是一種毒氣。

Nā kóng-tio̍h tshàu-ióng, guá siūnn tuā-to-sòo ê lâng suî liân-sióng tio̍h pó-hōo tē-kiû bē siū ji̍t-thâu tsí-guā-suànn siong-hāi ê tshàu-ióng-tsân, nā án-ne, i tsiàu-kóng sī tuì tē-kiû ê sing-bu̍t pau-kuat lán jîn-luī tsāi-lāi ū tuā-lī-ik tsiah tio̍h, nà ē suah tsiânn-tsò u-jiám-bu̍t––leh? Bô-m̄-tio̍h, tī ko-tsân tāi-khì ê tshàu-ióng, ē thè lán kā iú-hāi ê tsí-guā-suànn khip-siu, m̄-koh tī tē-bīn ê tshàu-ióng, m̄-nā bô pó-hōo-lâng ê lī-ik, jî-tshiánn koh ē siong-hāi lán ê kiān-khong. Tse sī in-uī tshàu-ióng pún-sin sī tsi̍t-tsióng tsiânn-kiông ê ióng-huà-tse, nā hōo lâng suh-ji̍p-khì hì-pōo, ē tsō-sîng hì-tsoo-tsit ê sún-siong, sǹg sī tsi̍t-tsióng to̍k-khì.

按呢地面的臭氧是對佗位來的咧？地上的交通工具和工場所排放的廢氣，有濟濟氮氧化物佮別種揮發性的有機化合物，遮的化合物佇曝著日以後會進行光化學作用，產生臭氧。一般來講，佇熱人透中晝的時陣，因為天氣燒熱日頭閣猛，臭氧產生的量上懸。所以和其他的汙染物會使直接透過減少排放來控制無仝，臭氧的產生也受天氣好䆀的影響，有學者就憢疑講地球發燒無定著就是造成臭氧濃度佇美國直直夯懸的因端，呼籲逐家著愛更加重視氣候變遷的危害。

Án-ne tē-bīn ê tshàu-ióng sī tuì tó-uī lâi-ê leh? Tē-tsiūnn ê kau-thong-kang-kū hām kang-tiûnn sóo pâi-hòng ê huì-khì, ū tsē-tsē tām-ióng-huà-bu̍t kah pa̍t-tsióng hui-huat-sìng ê iú-ki-huà-ha̍p-bu̍t, tsia-ê huà-ha̍p-bu̍t tī pha̍k-tio̍h ji̍t í-āu ē tsìn-hîng kong-huà-ha̍k-tsok-iōng, sán-sing tshàu-ióng. It-puann-lâi-kóng, tī jua̍h––lâng thàu-tiong-tàu ê sî-tsūn, in-uī thinn-khì sio-jua̍h ji̍t-thâu koh mé, tshàu-ióng sán-sing ê liōng siōng kuân. Sóo-í hām kî-tha ê u-jiám-bu̍t ē-sái ti̍t-tsiap thàu-kuè kiám-tsió pâi-hòng lâi khòng-tsè bô-kāng, tshàu-ióng ê sán-sing iā siū thinn-khì hó-bái ê íng-hióng, ū ha̍k-tsiá tō giâu-gî kóng tē-kiû-huat-sio bô-tiānn-tio̍h tō-sī tsō-sîng tshàu-ióng lông-tōo tī Bí-kok ti̍t-ti̍t giâ kuân ê in-tuann, hoo-io̍k ta̍k-ke tio̍h-ài kìng-ka tiōng-sī khì-hāu-piàn-tshian ê guî-hāi.