全文朗讀 Tsuân-bûn lóng-tho̍k
癌症是現代人健康上大的威脅之一，針對癌症所開發的療法是那來那濟，不而過，毋管是傳統的化學療法抑是新一代的標靶療法，雖罔頭起先常常攏有袂䆀的效果，毋過病人終其尾定定攏拄著癌症復發的問題。癌症會復發通常是源自癌細胞發展出袂驚化療抑是標靶藥仔的能力，予頭先有效的藥仔落尾變做無路用。若按照演化論適者生存的概念來看，毋管是癌症復發抑是細菌產生抗藥性，攏是源自外界的壓力，也就是化療藥佮抗生素，共大部份的癌細胞抑是細菌刣死，予病症改善，毋過佇細菌族群抑是癌組織內底，加減有一寡對藥仔有抵抗力的細菌或是癌細胞，𪜶因為袂驚藥仔，會使佇別个細菌抑是癌細胞予藥仔毒殺以後，沓沓仔生湠，最後予消失的症頭閣夯起來。
Gâm-tsìng sī hiān-tāi-lâng kiān-khong siōng tuā ê ui-hia̍p tsi-it, tsiam-tuì gâm-tsìng sóo khai-huat ê liâu-huat sī ná lâi ná tsē, put-jî-kò, m̄-kuán sī thuân-thóng ê huà-ha̍k-liâu-huat a̍h-sī sin-tsi̍t-tāi ê piau-pé-liâu-huat, sui-bóng thâu-khí-sing siông-siông lóng ū bē bái ê hāu-kó, m̄-koh pēnn-lâng tsiong-kî-bué tiānn-tiānn lóng tú-tio̍h gâm-tsìng ho̍k-huat ê būn-tê. Gâm-tsìng ē ho̍k-huat thong-siông sī guân-tsū gâm-sè-pau huat-tián tshut bē-kiann huà-liâu a̍h-sī piau-pé-io̍h-á ê lîng-li̍k, hōo thâu-sing ū-hāu ê io̍h-á lo̍h-bué piàn-tsò bô-lōo-īng. Nā àn-tsiàu ián-huà-lūn sik-tsiá sing-tsûn ê kài-liām lâi khuànn, m̄-kuán sī gâm-tsìng ho̍k-huat a̍h-sī sè-khún sán-sing khòng-io̍h-sìng, lóng-sī guân-tsū guā-kài ê ap-li̍k, iā-tō-sī huà-liâu-io̍h kap khòng-sing-sòo, kā tuā-pōo-hūn ê gâm-sè-pau a̍h-sī sè-khún thâi––sí, hōo pēnn-tsìng kái-siān, m̄-koh tī sè-khún tso̍k-kûn a̍h-sī gâm-tsoo-tsit lāi-té, ke-kiám ū tsi̍t kuá tuì io̍h-á ū tí-khòng-li̍k ê sè-khún hi̍k-sī gâm-sè-pau, in in-uī bē-kiann io̍h-á, ē-sái tī pa̍t-ê sè-khún a̍h-sī gâm-sè-pau hōo io̍h-á to̍k-sat í-āu, ta̍uh-ta̍uh-á senn-thuànn, tsuè-āu hōo siau-sit ê tsìng-thâu koh giâ––khí-lâi.
毋過，科學界近來對細菌抗藥性的產生已經有新的認捌，除了倚靠質體來交換抗藥基因以外（請參考進前所著的文章《細菌抗藥性的秘密》），佇抗生素的刺激之下，原底無抵抗力的細菌，嘛會隨增加家己基因突變的機率，予伊會當發展出抗藥性，成做袂驚抗生素的病菌。科學界早就憢疑這个會當適應外界環境壓力的機制，毋但干焦細菌有，凡勢連癌細胞嘛倚靠伊來予家己緊發展出對抗藥物的能力，予癌症比咱原底所想像的閣較僫對付。
M̄-koh, kho-ha̍k-kài kīn-lâi tuì sè-khún khòng-io̍h-sìng ê sán-sing í-king ū sin ê jīn-bat, tû-liáu uá-khò tsit-thé lâi kau-uānn khòng-io̍h-ki-in í-guā (tshiánn tsham-khó tsìn-tsîng sóo-tù ê bûn-tsiunn “sè-khún khòng-io̍h-sìng ê pì-bi̍t”), tī khòng-sing-sòo ê tshì-kik tsi-hā, guân-té bô tí-khòng-li̍k ê sè-khún, mā ē suî tsing-ka ka-tī ki-in tu̍t-piàn ê ki-lu̍t, hōo i ē-tàng huat-tián tshut khòng-io̍h-sìng, tsiânn-tsò bē-kiann khòng-sing-sòo ê pēnn-khún. Kho-ha̍k-kài tsá tō giâu-gî tsit ê ē-tàng sik-ìng guā-kài khuân-kíng ap-li̍k ê ki-tsè, m̄-nā kan-na sè-khún ū, huân-sè liân gâm-sè-pau mā uá-khò i lâi hōo ka-tī kín huat-tián tshut tuì-khòng io̍h-bu̍t ê lîng-li̍k, hōo gâm-tsìng pí lán guân-té sóo sióng-siōng ê koh khah oh tuì-hù.
標靶藥仔促進癌細胞突變 Piau-pé-io̍h-á tshiok-tsìn gâm-sè-pau tu̍t-piàn
佇今年十一月七號出刊的《科學》期刊，一个意大利的團隊發表𪜶針對這个環境壓力誘導癌細胞突變的發見。𪜶觀察大腸癌細胞佇拄著標靶藥物之下，除了有抗藥性的細胞有才調生存，其他無抗藥性的細胞雖罔大多數會予標靶藥仔毒殺，毋過𪜶並袂恬恬仔等死，卻會利用誠濟款法度來予家己快快發展出抗藥性。比論講佇細胞咧分裂的時陣，改用𠢕脫箠的DNA聚合酵素來複製新的DNA，予新生出來的細胞的DNA充滿各種突變，同時閣抑制專門咧修正DNA突變的基因的表現，予突變的基因會當直直累積，培養出有抗藥性的癌細胞。毋過這个共家己基因突變率提升的作用干焦是暫時的爾爾，假使若停止用藥，伊就會隨煞鼓，袂閣予基因繼續突變落去。而且若原底就有抗藥性或是突變以後得著抗藥性的癌細胞，𪜶的基因突變率袂閣受藥仔刺激來攑懸，予𪜶會使維持這个生存的優勢，袂因為過度突變顛倒來失去家己原本的抗藥能力。
Tī kin-nî tsa̍p-it-gue̍h tshit-hō tshut-khan ê “Kho-ha̍k” kî-khan, tsi̍t ê Ì-tāi-lī ê thuân-tuī huat-piáu in tsiam-tuì tsit ê khuân-kíng ap-li̍k iú-tō gâm-sè-pau tu̍t-piàn ê huat-kiàn. In kuan-tshat tuā-tn̂g-gâm-sè-pau tī tú-tio̍h piau-pé-io̍h-bu̍t tsi-hā, tû-liáu ū khòng-io̍h-sìng ê sè-pau ū tsâi-tiāu sing-tsûn, kî-tha bô khòng-io̍h-sìng ê sè-pau sui-bóng tuā-to-sòo ē hōo piau-pé-io̍h-á to̍k-sat, m̄-koh in pīng bē tiām-tiām-á tán-sí, khiok ē lī-iōng tsiânn-tsē khuán huat-tōo lâi hōo ka-tī khuài-khuài huat-tián tshut khòng-io̍h-sìng. Pí-lūn kóng tī sè-pau teh hun-lia̍t ê sî-tsūn, kái-iōng gâu thut-tshuê ê DNA tsū-ha̍p-kànn-sòo lâi ho̍k-tsè sin ê DNA, hōo sin senn––tshut-lâi ê sè-pau ê DNA tshiong-buán kok-tsióng tu̍t-piàn, tông-sî koh ah-tsè tsuan-bûn teh siu-tsìng DNA tu̍t-piàn ê ki-in ê piáu-hiān, hōo tu̍t-piàn ê ki-in ē-tàng ti̍t-ti̍t luí-tsik, puê-ióng tshut ū khòng-io̍h-sìng ê gâm-sè-pau. M̄-koh tsit ê kā ka-tī ki-in tu̍t-piàn-lu̍t thê-sing ê tsok-iōng kan-na sī tsiām-sî ê niā-niā, ká-sú nā thîng-tsí iōng-io̍h, i tō ē suî suah-kóo, bē-koh hōo ki-in kè-sio̍k tu̍t-piàn––lo̍h-khì. Jî-tshiánn nā guân-té tō ū khòng-io̍h-sìng hi̍k-sī tu̍t-piàn í-āu tit-tio̍h khòng-io̍h-sìng ê gâm-sè-pau, in ê ki-in tu̍t-piàn-lu̍t bē-koh siū io̍h-á tshì-kik lâi gia̍h-kuân, hōo in ē-sái î-tshî tsit-ê sing-tsûn ê iu-sè, bē in-uī kuè-tōo tu̍t-piàn tian-tó lâi sit-khì ka-tī guân-pún ê khòng-io̍h lîng-li̍k.
這个佇拄著極端環境予家己的基因突變率攑懸的現象，以早干焦予科學界認定是單細胞的細菌才有的能力，因為每一个細菌攏是獨立生存的個體，若欲予族群佇極端環境的壓迫之下嘛會當存活，逐个細菌的確愛努力拍拚通予家己生存落去，袂用得干焦寄望別人的成功來保存族群的香火。但是對多細胞的動物來講，每一个個體、器官、佮組織的運作，攏建立佇濟濟無仝細胞之間的互相扶持佮合作，逐个細胞佇組織內底攏有伊要緊的角色，任何針對外界壓力的反應定著愛合規个組織的利益才會使得，所以單一細胞的基因組成時時刻刻攏愛維持穩定，袂堪得烏白改變。
Tsit-ê tī tú-tio̍h ki̍k-tuan khuân-kíng hōo ka-tī ê ki-in tu̍t-piàn-lu̍t gia̍h-kuân ê hiān-siōng, í-tsá kan-na hōo kho-ha̍k-kài jīn-tīng sī tan-sè-pau ê sè-khún tsiah ū ê lîng-li̍k, in-uī muí-tsi̍t-ê sè-khún lóng sī to̍k-li̍p sing-tsûn ê kò-thé, nā beh hōo tso̍k-kûn tī ki̍k-tuan khuân-kíng ê ap-pik tsi-hā mā ē-tàng tsûn-ua̍h, ta̍k-ê sè-khún tik-khak ài lóo-li̍k phah-piànn thang hōo ka-tī sing-tsûn––lo̍h-khì, bē-īng-tit kan-na kià-bāng pa̍t-lâng ê sîng-kong lâi pó-tsûn tso̍k-kûn ê hiunn-hué. Tān-sī tuì to-sè-pau ê tōng-bu̍t lâi-kóng, muí-tsi̍t-ê kò-thé, khì-kuan, kap tsoo-tsit ê ūn-tsok, lóng kiàn-li̍p tī tsē-tsē bô-kāng sè-pau tsi-kan ê hōo-siong hû-tshî kap ha̍p-tsok, ta̍k-ê sè-pau tī tsoo-tsit lāi-té lóng ū i iàu-kín ê kak-sik, jīm-hô tsiam-tuì guā-kài ap-li̍k ê huán-ìng tiānn-tio̍h ài ha̍h kui-ê tsoo-tsit ê lī-ik tsiah ē-sái––tit, sóo-í tan-it sè-pau ê ki-in tsoo-sîng sî-sî-khik-khik lóng ài î-tshî ún-tīng, bē-kham-tit oo-pe̍h kái-piàn.
癌細胞雖罔是源自原底正常的細胞，毋過伊的功能佮生長已經無予組織束縛，和細菌仝款會使直直生湠落去。論文的作者推論講這个予咱多細胞動物的祖先，也就是單細胞生物，通適應極端環境的自救機制，佇癌細胞脫離組織了後會得著敨放，予𪜶會使快快生出對標靶藥仔的抗藥性。
Gâm-sè-pau sui-bóng sī guân-tsū guân-té tsìng-siông ê sè-pau, m̄-koh i ê kong-lîng kap sing-tióng í-king bô hōo tsoo-tsit sok-pa̍k, hām sè-khún kāng-khuán ē-sái ti̍t-ti̍t senn thuànn––lo̍h-khì. Lūn-bûn ê tsok-tsiá thui-lūn kóng tsit-ê hōo lán to-sè-pau tōng-bu̍t ê tsóo-sian, iā-tō-sī tan-sè-pau sing-bu̍t, thang sik-ìng ki̍k-tuan khuân-kíng ê tsū-kiù ki-tsè, tī gâm-sè-pau thuat-lî tsoo-tsit liáu-āu ē tit-tio̍h tháu-pàng, hōo in ē-sái khuài-khuài senn tshut tuì piau-pé-io̍h-á ê khòng-io̍h-sìng.
俗語講「水能載舟，亦能覆舟」，這个予癌細胞會當發展出抗藥性的機制，雖罔看起來對病人來講敢若是一个惡夢，毋過伊其實是予生物有才調活落去的演化優勢。若詳細共這个機制透底開拆，醫學界佮製藥界未來無的確會使開發出會當阻斷癌細胞突變的方法，通避免癌症發展出抗藥性。
Sio̍k-gí kóng “suí lîng tsài tsiu, i̍k lîng hok tsiu”, tsit ê hōo gâm-sè-pau ē-tàng huat-tián tshut khòng-io̍h-sìng ê ki-tsè, sui-bóng khuànn––khí-lâi tuì pēnn-lâng lâi kóng kánn-ná sī tsi̍t-ê ok-bāng, m̄-koh i kî-si̍t sī hōo sing-bu̍t ū tsâi-tiāu ua̍h––lo̍h-khì ê ián-huà iu-sè. Nā siông-sè kā tsit-ê ki-tsè thàu-té khui-thiah, i-ha̍k-kài kap tsè-io̍h-kài bī-lâi bô-tik-khak ē-sái khai-huat tshut ē-tàng tsóo-tn̄g gâm-sè-pau tu̍t-piàn ê hong-huat, thang pī-bián gâm-tsìng huat-tián tshut khòng-io̍h-sìng.