全文朗讀 Tsuân-bûn lóng-tho̍k

會記得佇細漢讀國校仔的時，捌有人共老師問過下面這幾个問題：是按怎斑馬的身軀有紋路咧？伊敢是烏馬和白馬拍種生出來的？伊的皮膚到底是烏底抑是白底？也就是講到底是烏馬生白條紋抑是白馬生烏條紋咧？閣有，生這紋路到底是有啥物路用唅？

Ē-kì-tit tī sè-hàn tha̍k kok-hāu-á ê sî, bat ū lâng kā lāu-su mn̄g-kuè ē-bīn tsit-kuí-ê būn-tê: sī-án-tsuánn pan-má ê sin-khu ū bûn-lōo––leh? I kám sī oo-bé hām pe̍h-bé phah-tsíng senn––tshut-lâi-ê? I ê phuê-hu tàu-té sī oo-té a̍h-sī pe̍h-té? Iā-tō-sī kóng tàu-té sī oo-bé senn pe̍h-tiâu-bûn a̍h-sī pe̍h-bé senn oo-tiâu-bûn––leh? Koh-ū, senn tse bûn-lōo tàu-té ū siánn-mi̍h lōo-iōng––hannh?

斑馬條紋的路用 Pan-má tiâu-bûn ê lōo-iōng

若講著斑馬身軀頂神秘的烏白條紋，其實早佇150偌冬前，就有濟濟人咧討論矣，科學界嘛提出不止仔濟的論點來開拆，毋過從到今猶未有一个精確閣無爭議的講法。親像捌有學者講，紋路是斑馬的保護色，予獅、豹、佮非洲野狗等等的猛獸佇遠遠無法度共伊看明。毋過嘛有別个學者做過實驗發見，對獅來講，徛佇遠遠的斑馬，看起來就敢若一隻殕色的馬，會使共伊看現現。另外有人講，佇斑馬生長的非洲，規年迵天不時攏日頭赤焱焱，烏白的條紋佇燒熱的天氣裡有降溫的效果，因為烏條紋比白條紋較𠢕吸收日頭的輻射，造成佇斑馬皮膚頂烏條紋佮白條紋之間的溫度差，溫度的差別造成局部的空氣對流，空氣若流動就有降溫的效果矣，毋過這个講法仝款嘛是受別个研究的挑戰。

Nā kóng-tio̍h pan-má sin-khu-tíng sîn-pì ê oo-pe̍h-tiâu-bûn, kî-si̍t tsá tī 150 guā tang tsîng, tō ū tsē-tsē lâng teh thó-lūn––ah, kho-ha̍k-kài mā thê-tshut put-tsí-á tsē ê lūn-tiám lâi khui-thiah, m̄-koh tsîng-kàu-tann iáu-buē ū tsi̍t-ê tsing-khak koh bô-tsing-gī ê kóng-huat. Tshin-tshiūnn bat ū ha̍k-tsiá kóng, bûn-lōo sī pan-má ê pó-hōo-sik, hōo sai, pà, kap Hui-tsiu iá-káu tíng-tíng ê bíng-siù tī hn̄g-hn̄g bô-huat-tōo kā i khuànn-bîng. M̄-koh mā ū pa̍t-ê ha̍k-tsiá tsò kuè si̍t-giām huat-kiàn, tuì sai lâi kóng, khiā tī hn̄g-hn̄g ê pan-má, khuànn––khí-lâi tō kánn-ná tsi̍t tsiah phú-sik ê bé, ē-sái kā i khuànn hiān-hiān. Līng-guā ū lâng kóng, tī pan-má sing-tióng ê Hui-tsiu, kui-nî-thàng-thinn put-sî lóng ji̍t-thâu tshiah-iānn-iānn, oo-pe̍h ê tiâu-bûn tī sio-jua̍h ê thinn-khì––ni̍h ū kàng-un ê hāu-kó, in-uī oo-tiâu-bûn pí pe̍h-tiâu-bûn khah gâu khip-siu ji̍t-thâu ê hok-siā, tsō-sîng tī pan-má phuê-hu-tíng oo-tiâu-bûn kap pe̍h-tiâu-bûn tsi-kan ê un-tōo-tsha. Un-tōo ê tsha-pia̍t tsō-sîng kio̍k-pōo ê khong-khì tuì-liû, khong-khì nā liû-tāng tō ū kàng-un ê hāu-kó––ah. M̄-koh tsit-ê kóng-huat kāng-khuánn mā sī siū pa̍t-ê gián-kiù ê thiáu-tsiàn. 

斑馬烏白的條紋予馬蠅無才調共咬 Pan-má oo-pe̍h ê tiâu-bûn hōo bé-sîn bô-tsâi-tiāu kā kā

佇2014年，捌有學者根據無仝品種斑馬和馬蠅的分布提出𪜶的論點：烏白條紋予濟濟帶病的馬蠅無才調共伊咬。佇斑馬生活的環境裡，有足濟倚靠欶食奶動物的血維生的馬蠅，遮的馬蠅毋但會欶人血，而且𪜶閣定定帶有各種傳染病，若是失覺察予𪜶咬著，常常會著病。斑馬的紋路會予馬蠅無法度飛倚來共伊咬，避免馬蠅共病菌穢予伊。

Tī 2014 nî, bat ū ha̍k-tsiá kin-kì bô-kāng phín-tsíng pan-má hām bé-sîn ê hun-pòo thê-tshut in ê lūn-tiám: oo-pe̍h tiâu-bûn hōo tsē-tsē tài-pēnn ê bé-sîn bô tsâi-tiāu kā i kā. Tī pan-má sing-ua̍h ê khuân-kíng––ni̍h, ū tsiok-tsē uá-khò suh tsia̍h-ling-tōng-bu̍t ê hueh uî-sing ê bé-sîn, tsia-ê bé-sîn m̄-nā ē suh lâng hueh, jî-tshiánn koh tiānn-tiānn tài ū kok-tsióng thuân-jiám-pēnn, nā-sī sit-kak-tshat hōo in kā tio̍h, siông-siông ē tio̍h pēnn. Pan-má ê bûn-lōo ē hōo bé-sîn bô-huat-tōo pue-uá lâi kā i kā, pī-bián bé-sîn kā pēnn-khún uè hōo i.

這个講法可能聽起來淡薄仔譀古，毋過佇今年二月有得著新研究的支持。美國和英國的研究人員揣來三隻斑馬佮加起來攏總九隻的白馬、烏馬、殕色以及咖啡色的馬，共𪜶分區飼佇厚馬蠅的一个英國牧場，紲落去用攝影機記錄𪜶予馬蠅咬的機率精差。不而過，無仝品種的馬本身有無仝體味、嘛有𪜶特定的行為佮習慣，逐个因素攏有可能會影響著馬蠅共𪜶咬的欲望。為著避免遮的因素來影響著研究結果，科學家共幾隻單一體色的馬揀出來，共白、烏、和烏白條紋三種無仝色彩的布套套上𪜶的身軀，紲落去比較𪜶受馬蠅咬的次數變化。

Tsit-ê kóng-huat khó-lîng thiann––khí-lâi tām-po̍h-á hàm-kóo, m̄-koh tī kin-nî jī––gue̍h ū tit-tio̍h sin gián-kiù ê tsi-tshî. Bí-kok hām Ing-kok ê gián-kiù jîn-uân tshuē lâi sann-tsiah pan-má kap ka––khí-lâi lóng-tsóng káu-tsiah ê pe̍h-bé, oo-bé, phú-sik í-ki̍p ka-pi-sik ê bé, kā in hun-khu tshī tī kāu bé-sîn ê tsi̍t-ê Ing-kok bo̍k-tiûnn, suà––lo̍h-khì iōng liap-iánn-ki kì-lo̍k in hōo bé-sîn kā ê ki-lu̍t tsing-tsha. Put-jî-kò, bô-kāng phín-tsíng ê bé pún-sin ū bô-kāng thé-bī, mā ū ti̍k-tīng ê hîng-uî kap si̍p-kuàn, ta̍k-ê in-sòo lóng ū khó-lîng ē íng-hióng tio̍h bé-sîn kā in kā ê io̍k-bōng. Uī-tio̍h pī-bián tsia-ê in-sòo lâi íng-hióng tio̍h gián-kiù kiat-kó, kho-ha̍k-ka kā kuí-tsiah tan-it thé-sik ê bé kíng––tshut-lâi, kā pe̍h, oo, hām oo-pe̍h tiâu-bûn sann-tsióng bô-kāng sik-tshái ê pòo-thò thò tsiūnn in ê sin-khu, suà––lo̍h-khì pí-kàu in siū bé-sîn kā ê tshù-sòo piàn-huà.

科學家發見講，烏白的紋路並袂減少飛來佇斑馬身軀邊踅玲瑯的馬蠅數量，不過伊會予馬蠅無法度停踮斑馬的身軀頂共伊咬。佇影片中咱就看會出來，予斑馬唌來的馬蠅敢若去予遮的烏白紋路迷惑，雖罔會使飛倚來，甚至常常碰著伊的身軀，但是就是無才調減速來予伊會當佇斑馬的身軀頂徛予在。佇5.3點鐘的觀察期間裡，無半隻馬蠅有才調共斑馬咬；毋過單色馬就真衰矣，佇11點鐘內平均就予馬蠅咬239改。

Kho-ha̍k-ka huat-kiàn kóng, oo-pe̍h ê bûn-lōo pīng bē kiám-tsió pue-lâi tī pan-má sin-khu-pinn se̍h-lin-long ê bé-sîn sòo-liōng, put-kò i ē hōo bé-sîn bô-huat-tōo thîng-tiàm pan-má ê sin-khu tíng kā i kā. Tī iánn-phìnn tiong lán tō khuànn ē tshut––lâi, hōo pan-má siânn––lâi-ê bé-sîn kánn-ná khì hōo tsia-ê oo-pe̍h bûn-lōo bê-hi̍k, sui-bóng ē-sái pue uá––lâi, sīm-tsì siông-siông pōng-tio̍h i ê sin-khu, tān-sī tō-sī bô-tsâi-tiāu kiám-sok lâi hōo i ē-tàng tī pan-má ê sin-khu-tíng khiā hōo tsāi. Tī 5.3 tiám-tsing ê kuan-tshat kî-kan––ni̍h, bô puànn-tsiah bé-sîn ū tsâi-tiāu kā pan-má kā; m̄-koh tan-sik bé tō tsin-sue––ah, tī 11 tiám-tsing lāi pîng-kin tō hōo bé-sîn kā 293 kái.

若比較套無仝布套的馬，馬蠅佇接觸佮成功徛在佇烏白條紋布套的頻率和時間，攏比佇白布套抑是烏布套較少。毋過佇無崁布套的頭殼和頷頸，𪜶之間就無精差矣！這个結果閣一擺證明講，烏白條紋干焦會使予馬蠅無法度停踮佇斑馬的身軀頂，但是並袂當防止馬蠅飛倚近來，若無，咱定著會觀察著無仝穿插的馬仔頭殼和頷頸受馬蠅攻擊的差別矣！

Nā pí-kàu thò bô-kāng pòo-thò ê bé, bé-sîn tī tsiap-tshiok kap sîng-kong khiā tsāi tī oo-pe̍h tiâu-bûn pòo-thò ê pîn-lu̍t hām sî-kan, lóng pí tī pe̍h-pòo-thò a̍h-sī oo-pòo-thò khah tsió. M̄-koh tī bô khàm pòo-thò ê thâu-khak hām ām-kún, in tsi-kan tō bô tsing-tsha––ah! Tsit-ê kiat-kó koh tsi̍t pái tsìng-bîng kóng, oo-pe̍h-tiâu-bûn kan-na ē-sái hōo bé-sîn bô-huat-tōo thîng tiàm tī pan-má ê sin-khu-tíng, tān-sī pīng bē-tàng hông-tsí bé-sîn pue uá kīn lâi, nā bô, lán tiānn-tio̍h ē kuan-tshat tio̍h bô-kāng tshīng-tshah ê bé-á thâu-khak hām ām-kún siū bé-sîn kong-kik ê tsha-pia̍t––ah!

按呢，到底這个神秘的烏白條紋是怎樣予馬蠅迷失目標咧？這个研究並無提供答案，咱閣需要較濟科學數據來探討。

Án-ne, tàu-té tsit-ê sîn-pì ê oo-pe̍h-tiâu-bûn sī tsuánn-iūnn hōo bé-sîn bê-sit bo̍k-piau––leh? Tsit-ê gián-kiù pīng bô thê-kiong tap-àn, lán koh su-iàu khah tsē kho-ha̍k-sòo-kù lâi thàm-thó.

這篇研究論文刊佇今年二月的《公共科學圖書館：綜合》期刊。

Tsit phinn gián-kiù-lūn-bûn khan tī kin-nî jī––gue̍h ê “Kong-kiōng kho-ha̍k tôo-su-kuán: tsong-ha̍p” kî-khan.