全文朗讀 Tsuân-bûn lóng-tho̍k
逐家應該攏捌有這款的經驗，暗時若拚暝工睏無夠額，隔轉工上班抑是上課的時陣常常會感覺𤺪𤺪無氣力，精神歹集中。佇電視新聞裡，咱甚至閣捌聽過有少年人規瞑無睏拍電動拍到死亡的案例。雖罔這款「猝死」的例誠罕見，毋過科學界真早就發見若毋予實驗動物睏，強逼𪜶活動，終其尾會造成動物死亡。為怎樣睏眠受剝削會有遮爾致命的後果？咱佇暗時仔會感覺愛睏是源自腦神經的訊息，濟濟研究嘛顯示睏眠無夠對腦功能的傷害真大，致到予人過去共睏眠受剝削造成死亡的原因認定是腦部受損害。不而過，一篇發表佇《細胞》期刊的新論文煞推翻這个理論。𪜶發見造成動物死亡的因端佮腦部無底代，卻是腸仔的問題。
Ta̍k-ke ing-kai lóng bat ū tsit khuán ê king-giām, àm-sî nā piànn-mê-kang khùn bô kàu gia̍h, keh-tńg-kang siōng-pan a̍h-sī siōng-khò ê sî-tsūn siông-siông ē kám-kak siān-siān bô khuì-la̍t, tsing-sîn pháinn tsi̍p-tiong. Tī tiān-sī sin-bûn––ni̍h, lán sīm-tsì koh bat thiann kuè ū siàu-liân-lâng kui mê bô-khùn phah tiān-tōng phah kàu sí-bông ê àn-lē. Sui-bóng tsit khuán “tshut-sí” ê lē tsiânn hán-kiàn, m̄-koh kho-ha̍k-kài tsin tsá tō huat-kiàn nā m̄ hōo si̍t-giām tōng-bu̍t khùn, kiông pik in ua̍h-tāng, tsiong-kî-bué ē tsō-sîng tōng-bu̍t sí-bông. Uī-tsuánn-iūnn khùn-bîn siū pak-siah ē ū tsiah-nī tì-miā ê hiō-kó? Lán tī àm-sî-á ē kám-kak ài-khùn sī guân-tsū náu-sîn-king ê sìn-sit, tsē-tsē gián-kiù mā hián-sī khùn-bîn bô-kàu tuì náu-kong-lîng ê siong-hāi tsin tuā, tì-kàu hōo lâng kuè-khì kā khùn-bîn siū pak-siah tsō-sîng sí-bông ê guân-in jīn-tīng sī náu-pōo siū sún-hāi. Put-jî-kò, tsi̍t phinn huat-piáu tī “Sè-pau” kî-khan ê sin lūn-bûn suah thui-huan tsit ê lí-lūn. In huat-kiàn tsō-sîng tōng-bu̍t sí-bông ê in-tuann kap náu-pōo bô-tī-tāi, khiok sī tn̂g-á ê būn-tê.
睏眠無夠致使腸內自由基的累積 Khùn-bîn bô kàu tì-sú tn̂g-lāi tsū-iû-ki ê luí-tsik
佇這个由一个哈佛大學的團隊所做的研究裡，研究人員用果子蠅佮鳥鼠仔做實驗，看若毋予動物睏會致到啥物款的後果。研究人員共一款佇燒熱的環境裡會刺激神經活動的基因，表現踮果子蠅腦部專門咧抑制睏眠的神經裡，閣來就共培養箱的溫度調予懸，直直共神經刺激，予果子蠅維持清醒袂睏去。10工以後，開始有部份的果子蠅身體袂堪得死去，到倚20工的時，全部無通好好仔睏的果子蠅攏總死了了，歲壽干焦賰果子蠅平均歲壽40工的一半。
Tī tsit ê iû tsi̍t ê Ha-hu̍t tāi-ha̍k ê thuân-tuī sóo-tsò ê gián-kiù––ni̍h, gián-kiù jîn-uân iōng kué-tsí-sîn kap niáu-tshí-á tsò si̍t-giām, khuànn nā m̄ hōo tōng-bu̍t khùn ē tì-kàu siánn-mi̍h khuán ê hiō-kó. Gián-kiù jîn-uân kā tsi̍t khuán tī sio-jua̍h ê khuân-kíng ni̍h ē tshì-kik sîn-king ua̍h-tāng ê ki-in, piáu-hiān tiàm kué-tsí-sîn náu-pōo tsuan-bûn teh ah-tsè khùn-bîn ê sîn-king––ni̍h, koh-lâi tō kā puê-ióng-siunn ê un-tōo tiâu hōo kuân, ti̍t-ti̍t kā sîn-king tshì-kik, hōo kué-tsí-sîn î-tshî tshing-tshénn bē khùn––khì. 10 kang í-āu, khai-sí ū pōo-hūn ê kué-tsí-sîn sin-thé bē-kham-tit sí––khì. Kàu uá 20 kang ê sî, tsuân-pōo bô thang hó-hó-á khùn ê kué-tsí-sîn lóng-tsóng sí-liáu-liáu, huè-siū kan-na tshun kué-tsí-sîn pîng-kin huè-siū 40 kang ê tsi̍t puànn.
研究人員斟酌共睏眠受剝削佮通正常睏眠的果子蠅的組織做分析，𪜶發見大多數的組織攏無各樣，獨獨佇腸仔內發見著精差，無通睏的果子蠅的腸內有大量的自由基，自由基會攻擊細胞的DNA造成基因突變或者是引起細胞凋亡，詳細共𪜶的腸仔細胞的DNA做分析，確實發見腸仔細胞的DNA普遍受損害。遮的自由基的濃度會綴時間夯懸，佇第10工達到盡磅，紲落來若予果子蠅好好仔歇睏，補眠15工了就會使共𪜶腸內的自由基摒清氣，予𪜶會當參正常的果子蠅平歲壽。
Gián-kiù jîn-uân tsim-tsiok kā khùn-bîn siū pak-siah kap thang tsìng-siông khùn-bîn ê kué-tsí-sîn ê tsoo-tsit tsò-hun-sik, in huat-kiàn tuā-to-sòo ê tsoo-tsit lóng bô koh-iūnn, to̍k-to̍k tī tn̂g-á lāi huat-kiàn tio̍h tsing-tsha, bô thang khùn ê kué-tsí-sîn ê tn̂g-lāi ū tuā liōng ê tsū-iû-ki, tsū-iû-ki ē kong-kik sè-pau ê DNA tsō-sîng ki-in tu̍t-piàn hi̍k-tsiá sī ín-khí sè-pau tiau-bông, siông-sè kā in ê tn̂g-á sè-pau ê DNA tsò hun-sik, khak-si̍t huat-kiàn tn̂g-á sè-pau ê DNA phóo-phiàn siū sún-hāi. Tsia-ê tsū-iû-ki ê lông-tōo ē tuè sî-kan giâ-kuân, tī tē 10 kang ta̍t-kàu tsīn-pōng, suà––lo̍h-lâi nā hōo kué-tsí-sîn hó-hó-á hioh-khùn, póo-bîn 15 kang liáu tō ē-sái kā in tn̂g-lāi ê tsū-iû-ki piànn tshing-khì, hōo in ē-tàng tsham tsìng-siông ê kué-tsí-sîn pênn huè-siū.
仝款的結果嘛佇鳥鼠仔的實驗裡觀察著，實驗鳥鼠若毋予伊睏，兩工以後佇𪜶的小腸裡就會觀察著自由基的累積，五工以後腸仔DNA損害佮細胞凋亡就綴咧來，顯明自由基對小腸的傷害，相比起來，其他的器官親像腦部、心臟、肝臟佮腰尺等等攏無受損害。
Kāng-khuán ê kiat-kó mā tī niáu-tshí-á ê si̍t-giām––ni̍h kuan-tshat-tio̍h, si̍t-giām niáu-tshí nā m̄ hōo i khùn, nn̄g kang í-āu tī in ê sió-tn̂g ni̍h tō ē kuan-tshat tio̍h tsū-iû-ki ê luí-tsik, gōo-kang í-āu tn̂g-lāi DNA sún-hāi kap sè-pau tiau-bông tō tuè teh lâi, hián-bîng tsū-iû-ki tuì sió-tn̂g ê siong-hāi, sio-pí––khí-lâi, kî-tha ê khì-kuan tshin-tshiūnn náu-pōo, sim-tsōng, kuann-tsōng kap io-tshioh tíng-tíng lóng bô siū sún-hāi.
若按呢，既然自由基是造成腸仔內組織損傷的罪魁禍首，設使若共伊掃清氣，毋愛予伊踮佇腸仔內累積，敢就會使避免睏眠無夠的傷害咧？針對這个問題，研究人員共無仝款的抗氧化劑摻佇果子蠅的食物裡予食，看有通避免自由基的危害抑無。𪜶的結果顯示抗氧化劑會阻斷自由基踮腸仔內累積，維護腸仔細胞的健康，予無通好好仔睏的果子蠅也有佮正常果子蠅平長的歲壽。若換一个方法，予腸仔細胞大量表現會使清除自由基的酵素，無通睏的果子蠅仝款嘛會得著保護，活甲真好勢。
Nā án-ne, kì-jiân tsū-iû-ki sī tsō-sîng tn̂g-á-lāi tsoo-tsit sún-siong ê tsuē-khue-hō-siú, siat-sú nā kā i sàu tshing-khì, m̄ ài hōo i tiàm tī tn̂g-á-lāi luí-tsik, kám tō ē-sái pī-bián khùn-bîn bô-kàu ê siong-hāi leh? Tsiam-tuì tsit ê būn-tê, gián-kiù jîn-uân kā bô kāng-khuán ê khòng-ióng-huà-tse tsham tī kué-tsí-sîn ê tsia̍h-mi̍h ni̍h hōo tsia̍h, khuànn ū thang pī-bián tsū-iû-ki ê guî-hāi a̍h bô. In ê kiat-kó hián-sī khòng-ióng-huà-tse ē tsóo-tn̄g tsū-iû-ki tiàm tn̂g-lāi luí-tsik, uî-hōo tn̂g-á sè-pau ê kiān-khong, hōo bô-thang hó-hó-á khùn ê kué-tsí-sîn iā ū kap tsìng-siông kué-tsí-sîn pênn tn̂g ê huè-siū. Nā uānn tsi̍t ê hong-huat, hōo tn̂g-á sè-pau tuā-liōng piáu-hiān ē-sái tshing-tû tsū-iû-ki ê kànn-sòo, bô thang khùn ê kué-tsí-sîn kāng-khuán mā ē tit-tio̍h pó-hōo, ua̍h kah tsin hó sè.
自由基的累積佮食食無底代 Tsū-iû-ki ê luí-tsik kap tsia̍h-si̍t bô-tī-tāi
遮的加出來的自由基是對佗位來的咧？有人就憢疑講，敢是因為毋予動物睏，予𪜶閒閒就想欲食物件，食較濟予代謝量較大自然就生較濟自由基？毋過研究人員斟酌觀察遮的果子蠅佮鳥鼠仔的行為了，發見𪜶雖罔攏無睏，毋過食食佮排泄量佮別隻動物攏相仝，也就是講引起腸內自由基的累積佮𪜶的食食無底代。
Tsia-ê ke––tshut-lâi ê tsū-iû-ki sī tuì tó-uī lâi––ê leh? Ū lâng tō giâu-gî kóng, kám sī in-uī m̄ hōo tōng-bu̍t khùn, hōo in îng-îng tō siūnn beh tsia̍h mi̍h-kiānn, tsia̍h khah tsē hōo tāi-siā liōng khah tuā tsū-jiân tō senn khah tsē tsū-iû-ki? M̄-koh gián-kiù jîn-uân tsim-tsiok kuan-tshat tsia-ê kué-tsí-sîn kap niáu-tshí-á ê hîng-uî liáu, huat-kiàn in sui-bóng lóng bô khùn, m̄-koh tsia̍h-si̍t kap pâi-siat liōng kap pa̍t tsiah tōng-bu̍t lóng sio-kāng, iā-tō-sī kóng ín-khí tn̂g-lāi tsū-iû-ki ê luí-tsik kap in ê tsia̍h-si̍t bô-tī-tāi.
這个利用果子蠅佮鳥鼠仔所做的實驗，共咱逐家解說講睏眠不足會予腸仔受自由基的危害，致到予動物短命。毋過是按怎自由基干焦獨獨踮佇腸仔內咧累積，佇其他的器官都袂？若準講抗氧化劑有通避免睏眠無夠的害，意思敢是咱以後其實無需要睏遐爾久，只要食有夠額的抗氧化的食品就會使矣？這篇論文共咱開拆真濟有關睏眠的秘密，毋過嘛留落來濟濟疑問需要較濟研究來回答。
Tsit ê lī-iōng kué-tsí-sîn kap niáu-tshí-á sóo-tsò ê si̍t-giām, kā lán ta̍k-ke kái-sueh kóng khùn-bîn put-tsiok ē hōo tn̂g-á siū tsū-iû-ki ê guî-hāi, tì-kàu hōo tōng-bu̍t té-miā. M̄-koh sī-án-tsuánn tsū-iû-ki kan-na to̍k-to̍k tiàm tī tn̂g-á-lāi luí-tsik, tī kî-tha ê khì-kuan to bē? Nā tsún-kóng khòng-ióng-huà-tse ū thang pī-bián khùn-bîn bô-kàu ê hāi, ì-sù kám sī lán í-āu kî-si̍t bô su-iàu khùn hiah-nī kú, tsí-iàu tsia̍h ū kàu gia̍h ê khòng ióng-huà ê si̍t-phín tō ē-sái ah? Tsit phinn lūn-bûn kā lán khui-thiah tsin tsē iú-kuan khùn-bîn ê pì-bi̍t, m̄-koh mā lâu-lo̍h-lâi tsē-tsē gî-būn su-iàu khah tsē gián-kiù lâi huê-tap.